थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत १६ चैत २६४७, शुक्कर ]
[ वि.सं १६ चैत्र २०८०, शुक्रबार ]
[ 29 Mar 2024, Friday ]

थारु बोली जट्टिक उसिट लागठ, का ?

पहुरा | २२ आश्विन २०७७, बिहीबार
थारु बोली जट्टिक उसिट लागठ, का ?

जब जबआँङ ढिकठ, जिभ स्वाद नैपाइलागठ, टब लिरौसीसे अन्सार लगाइ सेक्जाइठ कि जिउ चुम्मर नैहो, जीउक भिट्रि पुर्जम कुछ ना कुछ गरबर बा । जिउह पैल्हक जस्टह चुम्मर बनाइक लाग या ट गुर्वा बैडावाक घर आँछट पाटि डेखाइ जाइक परल या ट डक्टार ।

आज ओस्टह थारु भाषाम अजारक लच्छन डेख पर्टि जाइटा । थारु भाषाम लिखल कथा, कविता, लेख, उपन्यास, किताप पह्रर्ना मनैनह पह्रबेर महाअरबर लागठ हुँ । थारु भाषाम लिखल शब्द अन्ख्वार लग्ठिन् । कौनो शब्द ट महाऔँकट्यार सुनमिलठहुँ कठ । यि सब थारु पाठकहुकनसे आइल विचार हो ।

नैलग्हिन ट फे कैसिक, ढ्यार टेठ् थारु मौलिक शब्द ट आज काल्हिक लर्का सुन्ल फे नैहोइ । जिभिम ट और भाषाक स्वाद बैठगैल बाटिन् । ओइन जट्रा सिपारसे नेपाली पहर्ना लग्ठिन् उहिनसे कैगुना सेबरार थारु भाषाम पह्रबेर अक्मकैठ । आज काल्हिक लर्का, सरसरा वा अंग्रेजी पहरडर्ठ, नेपाली लिरौसीसे लिखडर्ठ, हिन्दी मजासे बोलडर्ठ जौन (हिन्दी) कबु हम्र सिखैल नैहुई । आपन मौलिक थारु भाषा लिख्नम अरबर लग्ठिन ओ थारु बोल्ना फे ढ्यार मनै काँडो मान लग्ल ।

बाट एक्क ठो बा, थारु बोलि भाषाह हम्र आपन पुर्खन्क पहिचानसे नाखा लगाइ नैसेक्ली, ना ट आपन लर्कन सिखैनम चेट (कोसिस) लगैलि । करोट लेना नाँउसे हम्र आनक सब मेरिक चिजबिड्र· सिमोट्टी जाइटि । रहट रहट आपन देउदुर्गन्क आछट पाटि फे झुक लग्लि ओ आनक रिटभाँट अगोर डर्लि । ओट्रा मैगर नाट (सम्बन्ध) नुकल निसराउ, अग्रासन आपन दिदिबाबुन डिहजैना काँडो मान लग्लि । उल्ट डेवारिम लिल्हार भर टिका लगाइ लग्लि, हाँठभर रक्षाबन्धनक डो¥र्या बान्ह डर्लि । माघम, डस्यम, डेवारिम गँहजर गँहजर मन्ड्रा बोजाइक छोर्क ट्वाँटा फारफार भैली भैली चिल्लाइ लग्लि ।

मै और जाटनक सँस्कार ओ संस्कृतिह बाट लगाइ (बिरोध) खोजल नैहो, बाट अट्रकेल अंग्राइल हो कि हमार आपन गितबाँस महाचम्पन बा, थारु चाल चलन महाखन्गर (समृद्ध) बा । छँ्याक अन्सार सजना, मैना, छोक्रा, मघौटा, सखिया, हुर्डुङवा, डफ, ढमार, सि·रु नाँच गाइ बिस्राइ लग्लि जिहिम थारु पहिचान, चालचलनह झलझल्ह्यँट डेख सेक्जाइठ ।

एक बर्खम (बर्ष) सायद बरा मुस्किलसे ५–६ ठो थारु किताप छपठुइ । किताप लिख्ना ओ छप्ना यिह खेँचुहि नेंगाइम रहि कलसे थारु भाषाक लाग हमार जिभ सड्डक लाग उसिट लग्टिरहि ।

आपन रिटभाँट, बोलि बट्कोहिम स्वाद नैभेटैना, उसिट लग्ना कलक मजा लक्षण भर नैहो । यि लक्षण हेर्क ट अब्ब, थारु बोलि भाषा, चाल चलन फे किनारम (खतरा) पुगल डेख परठ, कब खटहम गिरट । कब थारु सहचिनसे नाखा छुटट कह नैसेक्जाइ । थारु भाषाह गोडामिल नैलग्ना ढ्यार बाट हुइसेकि, कुछ बाट यहाँ टिक्याइ खोजल बा ।

१) थारु भाषाम लिखल गितबाँस, माँगर, झुमरा, रामजलम, बरमस्या, जन्टरमन्टर, बर्कीमार, गुर्वाबाक जल्मौटि, बट्कोहि, जिहिन रात दिन सुनैलसे फे गैलसे फे नैओराइठ । ओ और फे मिलाक मन ललचैना किताप खोज्बि ट नैभेटाइठ । काकर कि थारु भाषाम ना ट ढ्यार किताव आम्हिन लिखल हो ना ट ढ्यार किउ छपैल हो । एक बर्खम (बर्ष) सायद बरा मुस्किलसे ५–६ ठो थारु किताप छपठुइ । किताप लिख्ना ओ छप्ना यिह खेँचुहि नेंगाइम रहि कलसे थारु भाषाक लाग हमार जिभ सड्डक लाग उसिट लग्टिरहि ।

२) थारु सहचिनसे जोँटल एकदम काम लग्ना किताप महा कम छाप गैल बिल्गट । गहिर गुन नुकल किताप टिक्यैलसे गुर्वाबक जल्मौटि, थारु गुर्वा मन्टर, बैडावा, कुछ गितबाँसक किताप डेखपरट । पुरुवसे पच्छिँउ सक्कु ओर छिट्कैलसे बट्हा नैपुगि । अब्ब, यि किताप गुर्वासे बिरा हेराक खोज्लसे फे हलपट नैमिलट, टब कैसिक जिभ थारु गुन ओ बोलिक स्वाद भेटाइ ।

३) सुनमिलठ, दाङ, बुर्हान, मल्ह्वारा, पुरुवसे पच्छिँउक कुछ थारु बुड्ढ्यारन थारु शब्दकोष, थारु बोलिक व्याकरण छपैल बाट । ओइन्क थारु बोलिह बचाइक लाग डाबल पर्गा सड्डभर टिप्पम रहहिन् । ओइन्क संगारल÷बिटोरल थारु ठेट शब्द, मौलिक ओ निमा· शब्द, लिखल व्याकरणम सझ्या का का बाटिन् ? का का बाटम फरक बिचार बाटिन् । पलरम ढार्क जोख्ना जरुरी बा । ओ असिन काम लग्ना किताप सहजसे भेटाइ सेक्ना, पुग सेक्ना ठाँउम ढार परल टाकि सब मनै चिख पाँइ ओ स्वाद लिह पाई ।

४) जुग जबाना अन्सार दिन करोट लेटि जाइटा, अब्ब डुनिया ढ्यार बड्ल गैल बा । कोन्टिक एक पाँजर बैठ्क ड्यास डुन्याक बाट सुन सेक्जाइट, हेर सेक्जाइट । आँख टुँम नैपैटि खबर कानम पुगजाइठ । घरघर रेडि, घरि, टिवी, मुबाइल, इन्टरनेटसे जोरडर्ल । लर्का ओ आपन मन लग्टिक हिन्दी, नेपाली, अंग्रेजी, छाँटछाँट्क समाचार, सलिमा, गितबास एकदम लिरौसिसे हेर पाइट । अब्ब थारु भाषाम खोज्लसे उ सब खुराक नैभेटाइ सेक्ठ, सायद ओक्र छाँहिसे (प्रभाव) हुई थारु बोली भाषाम स्वाद नैभेटैठ । थारु पत्रिका, टिवी कार्यक्रम, समाचार, सलिमा, गितबास आम्हिन प्रविधिसे सेँठाइ नैसेक्गैल हो । यह टार हो कलसे दिन बुरजाई हमार काम अढकच्र रहिजाई ।

एक ओर थारु भाषाम औरक भाषा मिलाक खज्झर नाकराई कठ, ड्वासर ओर थारु निमाङ, ठेँट शब्द बेल्सि ओ थारु मौलिक शब्दक रास उठाइ कठ । यि डेख्क, ओइन फे आपन थारु भाषा उसिट लागटिन कि ?

५) घरम रहल पुर्खन आजाआजी, बुडिबुबा, डाइबाबनसे गाँठि लागल बाटम हमार चिल्वास कम बा । अघट्यक मनैनक भोगाई, सिखाई ओ गुनहम्र गहिँरसे खिट्खोर्बो (अनुसन्धान) नैकर्लहुई । उल्ट बुह्राईल मनैनक बाट अन्कुस मन्ठि । यिह बाटसे हो, रोड्दिन थारु गुन माटिक गर्यम मिल्टि जाइटा, पुर्खनक गुनह च्यापासे छोपडार्टि । कबु गुन उब्घना कर्रा नैकरठुँइ । साँप, गोजर, बिच्छि कट्लक मन्टर पुर्खनठे बाटिन । डुख बिमारसे बच्ना खरबुट्टि सब चिहिन्ल रहै । ओइन कब्बु डक्टार (अस्पताल) जाइ नैपर्लिन । आपन काम लग्ना चिज बरन अप्नह सिर्जाइ (अबिष्कार) टहै । आब जट्रा पुर्खा बचल बाट, ओइनक बाट ओनाइ परल ओ गुनलिह परल । गुन बट्लसे बर्कट आइठ ।

६) थारु बोलि जिभिक स्वाद नैपैना और बाट कलक लिखाई ओ पह्राई फे हो । अब्ब ढ्यार बुडढ्यार, थारु भाषाविद् थारु मानक भाषाक लाग बहस कर्ट ओ लिखट । अब्ब ओह बुडढ्यारन, ढ्यार जसिन नेपाली भाषाक सहारा लेहल डेख परट । एक ओर थारु भाषाम औरक भाषा मिलाक खज्झर नाकराई कठ, ड्वासर ओर थारु निमाङ, ठेँट शब्द बेल्सि ओ थारु मौलिक शब्दक रास उठाइ कठ । यि डेख्क, ओइन फे आपन थारु भाषा उसिट लागटिन कि ? लख काट सेक्जाइठ । नै ट आब्ब थारु भाषाम लिखल चिजबस्टो खरेरी लागल ब्याला आपन बल थारु लिख्नाम लगाइ छोर्क और भाषाक सहारा काजे लेना ? लाग सेकि पुरुवसे पच्छिँउक थारु मनैन बुझाइक लाग नेपालीक सहारा लेहल हुईहि, यम्न म्वार फरक बुझाई बा । पुरुव ओ पच्छिँउक थारु बोलि सरसरावा नैबोल जन्लसे फे कह खोजल माने लिरौसीसे बुझ सेक्जाइठ ओ पह्र फे सेक्जाइठ ।

७) थारु भाषाम लिख्टि गैलसे, पह्रटि गैलसे पक्का फे एकडिन लौव पुस्ता स्वाद पैहि ओ भाषा फे बचि । अब्ब डेख परल थारु मानक भाषाक बाटम टकरपकर, जुट्ह्याला, कचहरि गाला मारहस (लर्कनसे खेल्वार) केल बिल्गठ । आम्हिनस कौनो मेरिक आँख्खर काम हुइ नैसेकल हो । ढ्यार मनै कनकनार (सचेत) ट हुइल टबु फे किउ आघ पर्गा नैडब्ल हुइट । थारु मानक भाषाह बैधानिकताक लाग राज्यसे अर्जि कर परल । भाषा आयोग बा, थारु आयोग बा, अब्ब ट अधिकार पाइल पालिका, प्रदेस सरकार फे लग्घ बा, मौका ढ्यार बा । आब चिक्टार केल बाट बट्वाके नैहुई, कछ्वार बान्हक लाग परल ।

थारु बोलि भाषा उसिट लग्ना बाट, यि लिखुइयाक बिचार ज्या रलसे फे अब्ब ढ्यार जसिन लिखाईक लिक्या ३–४ ठो बाटम भर सझ्या डेख परट । पत्रपत्रिका, लेख, किताप ढ्यार जसिन लिखाई अघट्यक पुर्खन जस्टक बोल्ल ओस्टक (डेह्री, खुँटा, चिक्ठी, अँख्वारी) लिखल भेटाजाइठ ।

पुरुवसे पच्छिँउसम थारु गाँउ, पुर्वा पिच्छे थारु बोलि लवज डानडान्चे बिड्रङ्ग डेख परठ । सदीसे बोल्टि अइलक आपन बोली सब जहन मैगर लग्ना बाट अन्ख्वार नैमान परि । टबु फे मानक बोलि बनैना बाटम सबजे आपन आपन पउली हिरगरसे अरगराइल डेख परट । सड्ड लिख्टि आइल मनैनक लिख्नाम एक मेरिक हाँठ (शैली) बैठगैल बाटिन्, ओह अन्सार लिखट । म्वार बुझाइ, अघट्यक ठेट थारु बोलिक मूर्धन्य बोलाई (उच्चारण) पलारना हो कलसे थारु लर्कापर्का पाछ जाक नेपाली बोलाई फट्कारसे बोल नैसेक्हि ओ मूर्धन्य बोलाई हुइना अक्षरकेल मिलाक लिखल किताप, लिखोटह लौव जमानक मनै रुच्ठ (मन परैना) कि नाई कना डर फे बा ।

ओहमार, भाषाह मानक बनैना बाटम ढ्यार बुडढ्यार मनैनक बिचार महा ऐँचार (रिजिड) डेख परट । भाइ सल्लासे (थारु–जन्नी) कुछ बाट ढिलढिलैना हो कि ? यिहिम फेर्को सोँचि, ओ हालिपर्गा डाबि, ढिल नाकरि ।

थारु बोलि भाषा उसिट लग्ना बाट, यि लिखुइयाक बिचार ज्या रलसे फे अब्ब ढ्यार जसिन लिखाईक लिक्या ३–४ ठो बाटम भर सझ्या डेख परट । पत्रपत्रिका, लेख, किताप ढ्यार जसिन लिखाई अघट्यक पुर्खन जस्टक बोल्ल ओस्टक (डेह्री, खुँटा, चिक्ठी, अँख्वारी) लिखल भेटाजाइठ । ड्वासर बाट, अघट्यक पुर्खनक थारु बोलिम नैडेख परल शब्दह भर जौन भाषासे सख्लाह्रा लेल उहिन ओस्टक, (अध्यक्ष, प्रधानमन्त्री, चौधरी, लोकतन्त्र) लिखल ओ बोलल सुन मिलठ । टिसर बाट, थारुम फे ओह, नेपाली भाषाम फे ओह (मूर्धन्य–दन्त्य छोर्क) एक्क मेरिक बोलाई हुइना शब्द (धान, भात, खेत) नेपाली भाषाक लिक्या पक्रल डेख परट ।

असिक हेर्लसे लिखाईक लिक्या ढ्यार ठोर ज्या हुइलसे फे गुँइर पकर्टि जाइटा । सायद सबके जोरबल, हाठ्यपाल्या थारु भाषाम लिख पह्र लग्लसे यि थारु मानकताक विषयम ढ्यार सहमति जुटाइ सेक्जाइ ओ खोजलहस मानक भाषा बनाइ सेक्जाइ । थारु भाषाह मानक बनैना बाट ढ्यार उड्गरगैल, ढ्यार बहस होगैल, बुडढ्यारनसे डिहल सरसल्ला सिमोट्क आब बनैना कामम जुट्ना हो कि ?

जय गुर्बाबा ।

जनाअवजको टिप्पणीहरू