थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत ०३ फागुन २६४८, शनिच्चर ]
[ वि.सं ३ फाल्गुन २०८१, शनिबार ]
[ 15 Feb 2025, Saturday ]

पुरुवसे पच्छिँउसम एक्क थारु मानक भाषा सझ्या कसिक बनाइ सेक्जाइ ?

पहुरा | २५ भाद्र २०७७, बिहीबार
पुरुवसे पच्छिँउसम एक्क थारु मानक भाषा सझ्या कसिक बनाइ सेक्जाइ ?

जब कौनो बोली लिखोट रुपम बेल्स सुरु हुइट, टब जाक मानकताक विषय बाट चिट कर्ना उँर्वा पाइठ । थारु बोली भाषा लिखोट रुपम आइल इतिहास नम्मा नैहो । डान्चे चार पाँच दशक बिलिटक हेर्लसे सब लुरिभुरि पटा लगाइ सेक्जाइठ । थारु बोलि भाषा, संस्कृतिह बचाइ परठ कना सोँचसे अघट्यक पुर्खन मेरमेरिक उपाइ नैसोच्लक नैहो । बाँसि कागड ओ खँ¥यक कलमसे आपन गिटबाँस फे लिख्ल ओ गइल । आपन गुन, आपन बलबौसाक खर्चासे पत्रिका ओ पोस्टा फे छपैल । उ ब्याला ओइन्क उठाइल पर्गा एकडम ऐतिहासिक ओ बखान कर्ना काबिल बा । ढ्यार लौव पुस्टा ओइन्क डगर नेँग खोज्ल टब्बु फे डगर भुला डर्ल, किउ भर आम्हिनसम ओइन्क बनाइल डगर फँर्टि, चाक्कर बनैटि जाइट ।

जे पहार खाँडल ओह जानठ, कहहस थारु बोलि भाषाम लिखुइया मनैनक, थारु बोलि हचाक्कर ओ फेँक्डार बनाइबेर मेरमेरिक कर्रा फे पर्टि बाटिन । पुरुबसे पच्छिँउ टक एक्कठो थारु सझ्या बोलि बनैलसे अड्डामुड्डा, साहित्य लेखन ओ मनैनक आर्थिक जिउढनम आइल भाषिक फरकह कुछ घटाइ सेक्जाइठ कि कना बाटम थारु लेखक, जानकार, थारु विद्वानहुक्र माठमुरि लरैटि बाट ।

अब्ब, सब जाटन एक्ठो सुग्घर मौका पैल बाट । गरिब डुख्यारि, पिरमर्कम रहल मनै सरकारह लग्घसे छाम पैहि, आपन समस्याह सरकारह लिरौसिसे कहपैहि कैख हजारौ जनशहिदक रकटसे नेपालम संघीयता आइल बा । आपनआपन हकअधिकारक लाग, सरकारह अंग्राइ पैना एक्ठो फट्कार ओ जनउत्तरदायी शासन व्यवस्था बनाइ पैना जन्टनक हाठम बा । नेपालक संविधानह खड्ढु बनाक उप्पर झँक्लस,े नेपालम बैठना हरकिउ नेपाली बराबर हक पैल बाट । नेपालम बेल्सना हर बोलि राष्ट्रिय बोलि हो कैख मान्यता पैल बा । ओस्टह, आपन गाँउठाँउम लिरौसि हुइना बोलि भाषाह फे सरकारी काम काजक रुपम बेल्सना व्यवस्था फे ढारल बा ।

संविधानक यिह बाटह पकर्क, ढ्यार स्थानीय सरकार थारु बहुल क्षेत्रम सरकारी कामकाजि भाषा फे बनैल बाट, थारु रहल जिल्लाक सामुदायिक विद्यालयम थारु बोलि भाषक पाठ्यक्रम बनाक लर्कापर्कान थारु बोलिम पह्र सिखैटि रहल फे सुन मिलठ ।

गुन सिख्ना ओ सिखैनाम जौन बोलि भाषा बेल्सलसे फे बनट । याकर लाग ओट्रा ढ्यार सुर्टा लेना जरुरी नैडेखाइठ, टब्बु फे आपन बोलि, भाषा संस्कृति ओ पहिचान बचाइक लाग भर यि बाट एकडम भारि महत्व रहठ । बोलि ट आपन मनक विचार, सुखडुख, बाट चिटकर्ना एक्ठो संकेट केल ट हो, जसहक हम्र लाट मनैनसे फे अंग्रिक इशारासे, ढ्याबर पुट्पुटाकक फे बाट बुझा डर्टि । जिवजिन्वार, पसपौह्वा, किरागोजर सब आपनआपन मेरिक संकेट बाटिन किउ जिउसे, किउ भुट्ला ठार कराक, किउ बोलिसे आघक खटराक जनाउ संकेट कर्ठ ।

चाल्स डार्विनक बाट याड आइट, यि ढर्टिम फे बहुट मेरिक प्रकृतिसे लराइ चल्टि बा, प्रकृतिसे लरभिर नैसेक्क ढ्यार प्रजाति लोप होगैल । जे आपन जिउह ठाँउ अन्सार बड्ल नैसेक्ल ओकर नामेट होगैल । आपनह बल्गर, भेँवा बनाईक लाग मनै ट का जिउजिन्वार, किरा मकोराक बिच्चम फे डब्नि भि¥या हुइठिन हम्र ट मनै हुइटि । आपनह शक्ति सम्पन्न बनाइक लाग आर्थिक, राजनैतिक, साँस्कृतिक विचार बेमेल हुइना स्वभाविक हो । अब्ब हमार थारु जाटन फे यिह डेख परटा । अपन बोलि मजा, अपन लिखल मजा । पुरुबसे पच्छिँउक थारुन्क सामाजिक सन्जालक लाइबाझि यिह बाटम अडान लेहल बा । यि बाट ओनाक चोड्गर फे लागट कमसे कम संविधानक डेहल, हकअधिकार ओ पहिचानक लाग ट थारु जाँगट ओ भेग्वा सँवारट ।

अघट्यक पुर्खन भाइ सल्ला (सक्कु थारु मेन्ढारु) कैख बर्का बर्का जन्गर घर कु¥या सवर्ल रहैं । सब भाई बहु¥या मिलजुलक एक छाँन्हिक टर रहैं । ढ्यार ठाँउक, फरक जाटक बेट्या लन्लसे फे ढिरढिर बोलि एक्क होजाइन । चाह डेसौ¥या रहि, चाह दंगुन्या, चाह चितौन्याँ, अट्रा भर रह कौन जाटक घरम भ्वाज कैल बा ओह अन्सार लौलि मनै आपनह सहज बनाइक लाग ओइन्क जस्ट बोलि भाषा बेल्स सिख जैठि । अब्ब सामाजिक सन्जालम लागल पच्छिँउह्वा से पुर्बैह्याहावा, सल्लासे ज्याडा हल्ला करहस डेखपरट । अघट्यक कहावट हेगाइसे पडाई जोर कहअस् ।

थारु बोलि भाषाम आपन सिर्जाइल गिट वाँस, खिस्सा बट्कोहि, खोजबिन कर्ना ओ लिख्ना मनै बहुट कम बाट । अब्ब ओह कम मनैनक बिच्चम, आपन लिख्ना बोलि भाषा शैलिह उप्पर टस्काइक लाग लठ्गोरि डारडार बल लगाइट । ओइन्क बिच्चम, बिचारक टकरपकर फे हुइल डेखपरठ ।

झगरक उँर्वा भारि चहट । बहना हुइ परल बस, आपनआपन भाँगल पगहा बल्गर बा कैख अडान लेलसे झगरा नैमेटि । पहिल ट सल्ला कर परल कि थारु बोलिम लिख्ना मनै जो कट्रा बाट ? साइड पुरुबसे पच्छिँउसम थारु बोलि हमानक बनाइ परल कनाम सुर्टा लिहुइयन गन्लसे अंग्रिक प्वाँघा उबरजाइ । भक्खर ट थारु बोलि आपन अन्ह्वार ओ चिन्हा पाइटा । लिख्ना व्यालम अक्षर टेँर्हिबङगा हुइसेकि, ओइन मिलाक सिपारसे सोझर्लसे सक्कु जहन्क लाग ठुँन्यार बिल्ग सेकि । महिन लागठ, आम्हिन ओट्रा हडबडैना ब्याला नैहो । आम्हिन, हमन पहिल ढ्यार बाटक सामाजामा कर्ना बा ।

अघट्यक पुर्खन्क सिखाइ, सामाजामा कटेर्वा लिह बेगारि । सक्कु चिज टयार पार्क, थारु बोलि भाषा संस्कृति बचाइक लाग लागल अभियानकर्ताहुक्र एकमुठ होक आघ पर्गा बह्रैलसे आघक डगर लिरौसि हुइसेकठ । थारु बोलिह सझ्या बनाइक लाग कुछ उपाइ यि हुइ सेकठ कि ।

१) थारु बोलिक शब्दकोष ओ व्याकरणः थारु बोलि भाषाह सझ्या बनाइक लाग सबसे पहिल ट थारु बोलि भाषाम शब्दकोष ओ थारु बोलि व्याकरण बनैना एकडम जरुरि बा । अब्ब डेखपरल थारु बोलि भाषिकाक बेमेलह, यि एक कोन्वा लगाइ सेकठ । साइड अप्नक मनम, थारु शब्दकोष ओ व्याकरण ट छपा स्याकल बा कैख लाग स्याकट । टब्बु फे उ लिखाइ बिट्ख्वार बेर बेगारि केल करलहस डेख परट । म्वार कह खोजल लेखकहुक्र उ ब्यालक लाग एकडम मजा मुठ लिहाइ कर्ल, ओइन्क लाग म्वार सड्ड सम्मान रहि । थारु बोलिक शब्दकोष लिखक लाग निमाङ थारु बोलि ओ नेम्ह्रा शब्दक लाग ओट्रा ढ्यार खोजबिन, अनुसन्धान करल नैडेख परठ । लेखकहुक्र आपन पहाँट हालि ओराइक लाग आपन बलबुद्धिसे फे ढ्यार नेपाली भाषा संस्कृतिसे चिज उँज्रा भरभर खपोट्ल बाट । थारु व्याकरण फे ओह घानम डेख परट, थारु व्याकरण बिट्खोर्ना अप्नहुकनक जिम्मा, अप्नहुक्र हेर्क बिचर्बि ।

छाप स्याकल थारु बोलि शब्दकोष ओ व्याकरणह फेर्को सवर्ना ओ आब बन्ना लौव थारु बोलि शब्दकोष ओ व्याकरणक लाग अनुसन्धानकर्ताहुक्र, अघट्यक पुर्खानसे बेफिकिर होक, निमाङ थारु शब्द ओ बोलि ख्वाज परल । ओकर लाग स्याकटसम एकडम कम नेङघुम करल बुह्राइल पुर्खनक बाट बट्कोहि ओनाइ परल । ओइन्क बोलिमसे निमाङ बोलि ओ नेम्ह्रा बोलिह छामछाम अल्गाइक परल । यि कामक लाग समय ओ खर्चा ढ्यार लाग स्याकट, पुरुब से पच्छिँउ थारु गाँउम जाक अनुसन्धानकर्ताहुक्र ड्यारा ढार्क थारु बोलि शब्द संगारक बक्खारि बाँढ सेक्जाइ ।

ड्वासर बाट, थारु बोलिक शब्दकोष बनाइबेर आगुन मन छगुन काजे कर्ना ? स्याकटसम निमाङ थारु बोलि भाषा खोजखोज ढार परल । ओ बाकि अब्ब बेल्सना नेम्ह्रा बोलिह फे शब्दकोषम सिमोट्लसे भाषा जन्गर हुइ । जस्ट कि अप्नहुकन पटाहुई पच्छिँउहा बेलायतम सबसे पहिल १९ औं सदीओर स्थानीय बोलिम शब्दकोष ओ बोलि व्याकरण डेखपरल रह । अब्ब ओह शब्दकोष, हरठाँउ, हर परिबेश, घटनाक्रमह सिमोट्क आपन शब्दकोष एकडम जन्गर बनैल बा, जिहि सब डुनियाँक मनै मानक बेल्सटि बाट ।

२) पुरुवसे पच्छिँउसम बोल्ना सक्कु मेरिक थारु बोलि भाषि काह चिन्हा पर्नाः थारु जाटनम बेल्सना सब्कु बोलि ओ भाषि काक चिन्हा पर्ना÷नक्साङ्कन कर्ना फे ओट्रह जरुरि बा । ज्याकर सहारासे थारु मानक बोलि ओ सझ्या बनाइक लाग डेख परल ठोलि बोलिक जर पट्टा लगाइ सेक्जाइ ओ भाषा मानक लाग जुट्ह्यालम बाट उड्गराइ सेक्जाइ । सब थारु जाटनक भाषि काह चिन्हा पारक लाग समय ओ खर्चा ढ्यार लाग सेकठ । टब्बु फे यि कामह अट्लसे स्थानीय सरकार ओ प्रदेश सरकारसे भाषा संस्कृति बचाई लाग सहजे बजेट माँग सेक्जाइ । नेपालमा बोल्ना छन्डिक छन्डिक थारु भाषिकाक जानकारि बिटोर्ख, सब भाषिकाम डेखपरल फरक चिजह सझ्या बोलि बनाइक लाग सबके सहमति जुटाक थारु बोलि शब्दकोषम छाप सेक्जाइठ ।

३) थारु बोलि भाषिका केराइः थारु बोलि भाषिकाह महामिहिन ओ सिपारसे फट्क ओ केराइ पर्ना बा । यकर लाग कुछ भाषिका विबषयक जानकार ओ अनुसन्धानकर्ताहुकन मँजोरि लगाइ परि । केरा फट्कक निकारल अनुसन्धानकर्ताहुकनक सिफारिस, सल्लाह फेर्को सक्कु थारु जाटन जुट्ह्या लाबलाक सल्लालिह परि । सक्कु थारु भाषिकाह सिमोट्क थारु मानक भाषा कएक्ठो सझ्या डगर बनाइ सेक्जाइठ कि ।

४) ढ्यार ठाँउम बेल्सल थारु बोलि भाषिकाह मानकक आधारः ढ्यार खोजबिन, अनुसन्धानसे डेख परल थारु बोलि भाषिकाक बेल्सल आधारह फे मान्क बोलि भाषाक मोहरा बनाइ सेक्जाइ । मेरमेरिक थारु बोलि भाषिकाम डेखपरल वैज्ञानिक तथ्य ओ भाषिक मैगर कला संस्कृति एक्ठो मूल्यवान मोहरा हुइ सेकठ ज्याकर सहारासे थारु बोलिचालि, खानपिन, लगान पेह्रान, मर्निकर्नि, भ्वाजभटेर, पुजाआँटि, बोलि बट्कोहिसे थारु कला संस्कृतिकह झल्झ्ह्यट याड कराइठ । यि बाटक फे सहारा लेह सेक्जाइ ।

५) थारु बोलिह सझ्या ओ अनुशासित बनैना: मेरमेरिक थारु बोलि भाषिका उप्पर छलफल कर्क आइल, अनुसन्धानसे अंग्रयाइल चिजह एकमेरिक मापदण्ड बनाक हिरगरसे एक्क पगहम बाँन्हक लाग थारु बोलिक सझ्या ओ लिरौसि व्याकरण बनैना जरुरि बा । कौनो एक डुठो भाषिकाह सिमोट्क बनाइल थारु व्याकरण औरजे नैमान सेक्ठ । ओहमार मेरमेरिक बोलि भाषिकाह फे सिमोट्क, थारु मानक ओ सझ्या थारु व्याकरणह अन्ह्वार डेना जरुरि बा । पहिल छापगैल व्याकरणह फेर्को हेरफेर कर्ना, ओम्नह रहल मजा मापदण्डह सझ्या बनाइक लाग छलफलक विषय बनाइ सेक्जाइठ, ओ सहमतिमसे आइल लौव बाटह फे सिमोट थारु व्याकरण सेक्जाइ ।

कुछ दार्शनिकहुकनक कहल बाट याड आइल, प्लेटो कठ, मनै अप्नह मेरमेरिक लौव चिज बस्टो बनाइक लाग गोँरि डार सेक्ठ । किउ आपन गोँरिह सुग्घर बनाइक लाग मेरमेरिक पन्ह्वाडार फे बनैठ । म्वार कहाई, हम्र थारु फे सब पुरान अघट्यक बाट बाट्कोहि, लुगा लट्टा पहिरनह केल नाई समय अन्सार कुछ लौव चिजफे सिरजाइ सिखि । हमार थारु बोलिम आइल बडलाबह फे मापदण्ड भिट्र ढार्क बेल्स सेक्जाइ । अब्बक समयक सिखाई, कोरोना महामारिसे सारा ड्यासडुनिया लकडाउन बा । हमार ढ्यार थारु जाट यि अंग्रेजी शब्दकम सुन्ल रहैं । अब्ब यिह लकडाउनह अघेट्यक पुर्खनसे पुछ्लसे लकढौ कबखुलि रै नट्या कठ ।

ओस्टह, और अमेरिकन दार्शनिक नोम चम्स्की कठ, विचार जब्बफे फेक्डार ओ चाक्कर बनैलसे और चिजिक फे स्वाड लेह मिलठ । आब अइना लौव पिँढिह साँक्कर मन कराइ सिखैलसे हुक्र ख्यालबेर, बाटबट्कोहि कहबेर, पह्रबेर, खोजबिन करबेर ओट्रा फर्छवार नैलग्हिन् कि ? हुक्र अट्रा चाक्कर ढर्टि जो डेखसेक्ल बाट । मेरमेरिक प्रविधिक, बोलि भाषा, ड्यास डुन्याँक मेरमेरिक बोलि सिखसिख ड्यास खाँडट । आब जरमना लर्कापर्का, जैविक, शारीरिक ओ मानसिक विकासक हिसाबसे फे प्रकृति अनुकुलन करैलसे केल आपन जिन्गिक मजा लेह पैहि नैकि अघट्यक पुर्खनहस डुख खाँड पर्हिन । हमार अघट्यक पुर्खान बियर के पिलरह, पहिल पहिल चुँच्वाइल, टोक्राइन जाँरसे फे खराब बा कहैं, पाछ ढिरढिर जिभिम स्वाड बैठगैलिन् । आब ट कुछ टरटिउहार, भ्वाज भटेरम जुर बियर पिआउ हो नाटि कठ । आब बियर शब्दह थारु शब्दकोषमा ढर्ना कि नाई, म्वार प्रश्न ?

उप्पर अंग्रयाइल सक्कु सामाजामा कैख आघ पर्गा डब्लसे साइड थारु मानक बोलि भाषा बनैम कुछ लिरौसि हुइ स्याकठ । पुरुवसे पच्छिँउसम थारु जाटन मेरमेरिक थारु बोलि भाषिका गाँउठाँउ, जाट, वर्ग अन्सारसे फे बेल्सठ । ओहमार सब्से पहिल सक्कुजे भाइसल्ला (थारु ओ जन्नि सब) कैख थारु मानक बोलि सबके सझ्या सहमतिम छाँट परल । साइड यि पैँढारसे पउलि सर्कैलसे अब्ब डेख परल थारु बिद्वानहुकनक बिच्चक ठोलि बोलि साइड कमहुइ स्याकट, ओ थारु मानक बोलिक लाग सझ्या डगर बनाइ सेक्जाइ ।

पुरुवसे पच्छिँउसम, सबजहनक सहमतिम छाँटल सझ्या थारु बोलिह मानक लाग ढ्यार मेरिक प्रचार कर्ना जरुरि बा । अब्ब डेखपरल सामाजिक सन्जालसे थारु बोलिक मानकताक लाग प्रचार ओ जानकारी ट फैलैटि बा, टब्बु फे साइड डुरडरार गाँउम यकर पहुँच सब जहनक लाग नैहुइ सेकि । ओकर लाग स्कूल, कलेज, साँस्कृतिक प्रतिष्ठान, पुस्तकालय, पत्रपत्रिका, स्थानीय पालिका, थारु लेखक, भाषाविद् ओ औरजे फे सखाई सेकहि ।

अनुसन्धानकर्ताहुकहनक खोजल थारु बोलिक निमाङ शब्द, नेम्ह्रा शब्द, पहुना शब्दह एक्क पगहम बाँढक लाग, थारु व्याकरणक मापदण्ड, नियम बनाक थारु बोलिह बेल्सना पुच्छ्वारिक काम हो । जौन चिज थारु बोलिह मानक ओ सझ्या बनाइक लाग नैहोक नैहुइना काम फे हो । याकर सहायतासे थारु बोलिह मानक बनाक लिरौसिसे कामकाजि बोलि भाषा, पठनपाठनक लाग बेल्स सेक्जाइ ।

अब्ब डेख परल थारु मानक भाषा बहसम, थारुनह डाट्या बोलिम फ ेबिचार बुँ¥याइल डेखपरठ । त, थ, द, ध, श, ष, ण लगायत ओ और फे व्यजन वर्ण नैउच्चारण कर्ठि कनातर्क फे कर्ठ । यिहा अल्गाइल वर्ण बेल्सुइया मनैनम भर परि । सब लिखोटम ट, ठ, ड… लिखलग्हि कल्हसे उ आपसे आप बिल्लाजाइ । हमार ड्यास ओ और ड्यासके पुरान पुरान सन्धि सम्झौता हेर्बि कल्हसे, चिनियाह–चिनिञा, लेख्याह–लेष्या, लियौंह–लिञौं लिखल डेख परट ।

ड्वासर बाट थारु झट्कारसे बोल्ठ हुँ । ओहमार सब मात्रा बाँउ पाँजर लगैना फे कठ । हुइस्याकठ थारु ढ्यार जसिन बोलि झट्कारसे बोल्ठ, टब्बु फे बोलिह मैगर बनाइक लाग, मौलारसे फे बोल जाइठ, ओहमार बोलि अन्सार दाहिन बाँउ ह्रस्व, दीर्घ सब मेरिक लिख सेक्जैना डेख परठ ।

सुर्टाक बाट ट यि बा, संसारभरिम ७ हजारसे फे ढ्यार भाषिका आपन बोलिम बेल्सठ । आपन बोलिह बचाइक लाग कुछ समुदाय ओट्रा चिल्वास नैडेखैलक ओर्से हर एक पाखक एक्ठो भाषिका नामेट हुइटि जाइटा । थारु बोलिह बचाइक लाग एक मेरिक कर्रा काम ट हो टब्बु फे यिहिह कामम ग्याँरा बनाक जस्ट, शब्दकोष, शब्द कबोल कराइ, बिसाइल चिन्हा, जोन्ह्या चिन्हा अस्टम सब मेरिक सझ्या मापदण्ड ब्याकरणम बनाक आघ पर्गा डब्लसे पुरुबसे पच्छिँउसम एकठो सझ्या थारु मानक बोलि, कामकाजि बोलि, लिख्ना पह्रना बोलि बनाइ सेक्जाइ । पाछ थारु बोलि भाषाम कलम चलुइयन लिरौसि हुइ सेक्हिन् ।

लेखक अंग्रेजी साहित्य ओ ध्वनी विज्ञानम स्नातकोत्तर कर्ल बाट ।

जनाअवजको टिप्पणीहरू