थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत १४ बैशाख २६४८, शुक्कर ]
[ वि.सं १४ बैशाख २०८१, शुक्रबार ]
[ 26 Apr 2024, Friday ]

बुद्ध थारु कि, थारु बुद्ध ?

पहुरा | ५ आश्विन २०७७, सोमबार
बुद्ध थारु कि, थारु बुद्ध ?

हर बरस सेप्टेम्बर २१ के दिन, विश्वभर अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति दिवस मनाजाइठ । शान्ति अपन भिट्टर रहठ, यिहि ख्वाज कहुँ डुर जाइक नैपरठ । डुन्याभर शान्तिक डगर हेर्लसे महा चाक्कर बिल्गट । आब्ब, बुद्ध दर्शनह डुन्याक सबसे मजा दर्शन फे कह डटल बाट । यह बहानम, बुद्धक बनाइल शान्तिक डगर ओ थारु पुर्खनक बनाइल डगर बिलिटक हेरनास मन लागल ।

थारु पहिचान, बोलि भाषाक मानकताक मुद्दा आब्ब, जलजल अङठाहस् बिल्गठ ।पुरुवसे पच्छिँउसमक थारु बुड्ढयार एकमुठ लाग्क, एक सस्सु फुँकट डेखपरट । यि आगिम अब्ब, जट्रा आक्खर (ठोस) लोह डर्लसे फे सक्कु चिज बनाइ सेक्जैना डेखपरट । आब्ब, चाह कोडरा बनाउ, चाह खुर्पा,यिहिन लिरौसिसे अन्ह्वार (आकार) डेह सेक्जैना डेखपरठ। आपन पहिचान चिन्हक लाग पुरुवसे पच्छिँउसमक थारुन महाजोर ढिकल बाट । यिह बाटम, थारु के हुइट? जानक लाग ट अघट्यक पुर्खनक लुरिभुरि फे खिट्ख्वार परल, भिट्टर घट्गरसे झाँक परल ।भुँर्याइल डौँरिह छुटाइ परल ।थारुन्क जरम करम, आँछटपाटि, बोलि बट्कोहि, डेउडुर्गा, डेउठन्वाँ सब चिन्ह फे परल ओ चिन्हाइक परल ।

थारु जाटिक भिट्टर फे ढ्यार मेरिक रिटभाँट बा । कौनो थारुन्क पाटाम एकमेरिक डेउडुर्गा बाट कलसे केक्रो पाटम और छन्डिक डिउटा ठान जमैल बाट । केक्रो माटिक घोर्वा चोँगि नामल चिलमहस ठुँठुन बाटिन ट केक्रो भर बिना कैंजाक साडा । डिउह्रार पाटम फे फरक खेँख्री, मैया, लागुबासु, सौँरा,जग्नठ्या, ओ डान्चे फरक झोँरिया टाङगल बिल्गट । आब यि बाट उड्गरल ब्यालाम, आपन आपन आजाआजी, बुडिबुबा, डाइबाबानसे एक फ्यारा थारु भुटनक बाट पुछ्ना हो कि ?आपन लर्कापर्कन फे डिउह्रारक पाटम रहल भुट चिन्हैलसे मजा हुइ ।थारु गुन (ज्ञान) सिखाइक लाग अट्रा डिनसम हर्कल थारु पाठशालाक केँवार आब खोल्ना बिल्कुल जरुरि होगिल, ढिलढिल नाकरि ।

थारु अघट्यक पुर्खाओ आपन कामह लिरौसि बनाइक लाग, ढ्यार चिज अप्नह सिरजैल (अविष्कार) ओ बेल्सल । कुछ गुन आपन सन्टानन सिखैल, कुछ ओस्टह डानडान्चे बिस्रैटि गैल ओ ढ्यार ट आपनसङ माटिम(मुअबेर) लैगिल । सबमेरिक गुन मुहक भरिम रहिन् । ओइनठे कौनो मेरिक लिखोट, सहचिन नैबिल्गिन । पुर्खन कहठ, गुन हल्ला कर्बो ट नैलागठ, सायड ओहओर्से हुइ आपन सिरजाइल (अविष्कार) चिजहडुन्याभर हल्ला (प्रचारप्रसार) नैकर्ल, खालि खुस्फुसैल । ढ्यार थारु गुन आपन प्याटिम ढर्ल रहिगैल ।

राइट डाडुभैया (राइट ब्रडर्स) एक्ठो कठ्वक चिल्गाँरि का बनैल, ड्यास डुन्याभर बड्रि चम्कहस नाँउ चमक गैलिन् । हमार पुर्खाओ अघट्यसे हरफार (खेती उपकरण) छन्डिक छन्डिक चिजबस्टो सिरजैल, नाट हल्ला कर्ल नाट हमार बनाइल हो कैख आम्हिनसम कहसेक्ल (पेटेन्ट राइट)।थारु पुर्खनक सिरजाइल हरफारक डेख्क ढ्यार ड्यास आज डुन्याभर कृषिक्रान्तिक ढाक डेखाइट । जस्टकि, ढर्टि सराटोल(बराबर) पारक लाग हमार पुर्खाओ ट अघट्यसेगरुगरु ह्याँगा सिरजैल रहै जे, भलहि मसिन (यान्त्रिक) नारह ।आज उहिन सडक डब्नि (रोलर) कहट । ढानपिसान, गोँहु, मकै पिसकलाग पुर्खन चकिया गरगराइठँ, आज बनियन बजार भर ग्राइन्डर मसिनक नाँउसे ब्याँचट। लाहि पेर्ना कोल, ढान कुट्ना ढेँकिम कम गुन (विज्ञान) नैनुकल रह । पुर्खाओ घामपानीसे मुरि बचाइकलाग बासक कम्चि सिट्ख, स्याँगा, छटरिक बिनठ । आज ओह कम्चि डेख्ख १८ करंग २२ करंग कैख छट्टुर डुन्याभर टैछोरमैछोर बिकटा । खेट्वाक झेल (झारपाट) ढ्याला भुसनि कराइक लाग पुर्खनकिल्वाहि लगाइठँ, आज ओह डेख्क औरजे चाक्कर खेट्वम कल्टिभेटर डौराइट । पानी जुर कराइक लाग लौकक टुम्मि टुम्मा (ठर्मस) खोलठ । बिया बालर (ग्रेडिङ कर्ना) ढर्ना ओइन्क आपन जुक्ति रहिन् टाकि खज्झर नाहोए ।

कह खोजलक,राइट डाडुभाइन्क कठ्वक चिल्गारिकपर्गा (कन्सेप्ट) आज अप्नह चलना (यान्त्रिक) बनैलसे ओइन्क नाँउ सोनक अक्षरसे लिख्ना हुँ, हमार पुर्खानक हरफारक (कृषिउपकरण) कन्सेप्ट भर नामोनिशान नैरना । हो आब, थारु आपन पहिचान लिखबेरथारु पुर्खानके सिर्जाइल चिजम पुर्खक नाँउ कसिक ढर्ना ट ?यिहिम गुड्गर जुट्हयाला कर्ना जरुरि बा ।

कबु अप्न बिचार कर्ल बाटि ? थारु गाँउघरिक कट्ठहि लर्हया । एक्चो घट्गरसे हेर्बि । थारु पुर्खन आपन सारा डिमाग ओम्न झोँकडेल रहैँ । लर्हयम लागल मन्ड्रिक पुट्ठि(एक्सल हब) कट्ठयक चक्काम रहल आरगज (रिंग), रगराई (घर्षण) कम कराइकलाग बन्कस ओ करुट्याल मिलाक (ग्रिस)लर्हया औँडना सबमेरिक जुगारबाजिम डिमाक लगैल रहै ।आम्हिन, निब्बर ओ बल्गर पसनक टाकटअन्सार मुरकस्सा बाँढट ओ बल ढिलढिल कराइठ । जुवा, ल्वाटा, सुमेला, पैजिन्या, बल्लि, पन्डा,सिपौहा, खुटेलि, झाव,सगनिहबिचार कर्लसे पटा चलट कि पुर्खाओ कट्रा कलात्मकसे चाँसठ ओ भाँगट । पसपौहनक जिउह हेर्क लर्हयक लाड उल्लार, डब सब मिलाइठ । घट्गरसे सोच्लसे, लर्हयक बनावट आघ साक्किर, पाछ फेक्डार काजे बनाइल हुइहि ? यि सब बाटम भिट्रि गुन (बिज्ञान) नुकल रहिन् । अब्बहर कम्पनी, चिल्गाँरि, गारिघोरा बनाइ बेर फे ओह पुरान पर्गा (कन्सेप्टह) अढार मन्ल बा ।लड्या खोल्ह्वक पानीसे जुझकलाग टोँहि लाउ (कायाक) कम सिपारसे नैओह्रठ । पानिक ढार काटक लाग लाँउ बनाइबेर ओइन्क आपन गुन सहि रहिन् । आज ओइन्क पर्गा (कन्सेप्ट) डुन्याबरक कम्पनी कपिपेस्ट करटा, जेम्न थारु पुर्खान्कनाँउ,सहचिन कहुफे नैहुइन । ओहओर्से, उड्गरल थारु बोलि भाषाह मानक बनैना सङसङ हमार पहिचान ओ थारु पुर्खनक सिरजाइल सक्कु चिजशब्दकोष या पह्रना किटापम फोटुसहित (सचित्र) बखान कर्ना ओ लिख्ना एकडम जरुरि बा ।यि पर्गा, काल्ह जाक थारुनक सिरजाइल (अविष्कार) हो कना एकडम बलगर अरेस(आधार) बनस्याकठ ।

आब ड्वासर पैँढारम मुरिमाठ लराई । उप्परक ढ्यार बाट(उदाहरण) ओनाक थारु पुर्खाओ महाबुड्ढयार रहँै कना बाट फटकारसे डेखजाइट । ओहओर्सेथारु पुर्खान बुद्ध कहल हो । बुद्धक माने बुड्ढयार हो ।आब जरबाट (मुल मुद्दा)बुद्ध थारु हुइट, कि थारु बुद्ध हुइट? यम्न ढ्यार बाट उडगराइ सेक्जाइठ । महाकम थारु बुड्ढयार मनै यिह बाटम खोजबिन कर्ल बाट टब्बु फे गहिँरसे खिट्कोरल नैडेखपरठ । थारु ओ बुद्धक ग्याँरा अभिन पर्टि बा ।

मानव अधिकारक लाग डुन्यम चहाँ जट्रा भारिभारि ओ बल्गर कानुन बनैलसे फे ओकर कुछ काम नैहो, जबसम हिन्दु धरम भिट्टरक नैमजा रिटभाँट (कुसंस्कृति) मनै मन्टि रहहि ।

२५०० बर्ष पहिल शाक्य बंशिय राजकुमार सिद्धार्थ गौतम,कोलिय ओ शाक्य राज्यक बिच्चम लड्यक पानी खेट्वम चटर्ना बाटम बर्खौसे चल्टि रहल मारकाट, ठोलिबोलि, टकरपकरह सड्डक लाग बाटचिट (संवाद) कराक सिद्धार्थ मिलैल रहै । यिह रिस शाक्य बंशिय प्रजाहुक्र सिद्धार्थह राज्य निकाला करल बाट सुनमिलठ । सिद्धार्थ आपन जनटन, कोलिय राज्यसे लर्नाभिर्ना, मारकाटसे ठाँम्हल ओर्से, हुँकार प्रजा क्षत्रिय धर्मके काम लरभिर्क आपन राज्यह बचैना काम हो कहल बाटसे जोरल बा । कोलिय राज्यसे लरनैपैलक रिससे सिद्धार्थह टिनठो बाट (अप्सन) रोजाइल रहिन हुँ । मुअक ओ मारक डरैना रज्वा काजे राजपाट चलैना ? यिहिसे बर्हया सुद्धोदनक राजपाट (सामाजिक बहिष्करण) छिन्ना, या ट सिद्धार्थह फाँसी डेना। टिसरा बाट, सिद्धार्थह ड्यास निकाला कर्ना । सिद्धार्थ आपन डाइबाबनह राजपाट छिनाइलसे अप्नह, राज्यसे निक्रना बाट रोजल डेखपरठ ।सिद्धार्थह राज्यसे निक्रल मेरमेरिक बाट फे सुन मिलठ । मनै काजे डुखबिमार हुइठ, काजे बुह्रैठ, काजे मुठ ? यिह गुन पट्टा लगाइक लाग सिद्धार्थ घरबार छार्ल फे कठ । ३५ बरसके ठँर्याम उ मनह शान्त पार सेक्ना गुन भेटाक सिद्धार्थसे बुद्ध बन्ठ । अघट्यक पुर्खा ओ बुद्धक डगर ओस्टह डेखपरठ ।ओहओर्से, थारु पुर्खा ओ बुद्धक बाट थारु बुड्ढयार मनैनक लागढ्यार पुछपुछ्वार (अनुसन्धान) कर्ना जरुरि बा ।

उप्पर अंग्राइल बाट बुद्ध कलक बुड्ढयार हो कहअस, थारु ढ्यार चिज सिर्जाइल ओर्से बुद्ध कह खोजल हो । सिद्धार्थ मनकशान्तिक डगर खोज्लक ओर्से सिद्धार्थ गौतमसे बुद्ध बन्ल । म्वार साँक्किर पह्राइ(अध्ययन), बुद्ध ओ थारुन्कक बिच्चम कुछ ना कुछ सोँरि (सम्बन्ध) ट जरुर हुइ कठुँ, बाँकि खोजबिन कर्ना जिम्मा अप्नक फे हो । यम्न एक फ्यारा सोच्ना हो कि ?

थारुन्क पुँजाआँटि

बाट लिच्छवी कालसे जोर खोजल बा । लगभग२५० एडि(जेसस मुलक पाछ) ओहर,उत्तरी भारतसे लिच्छवीहुक्र नेपालम प्रबेश करल इतिहास सुनमिलठ । लिच्छवी महासिपार रहै, ओहओर्से नेपालक लाग उ ब्याला एकडम सोनहर (सुनौलो) मौका रह । नेपालम (काठमाण्डौ) मेरमेरिक पन्ह्वाडार (कलात्मक) मठमन्दिर, मुर्टि, चित्रकुद् सब लिच्छवी कालम बनलक हो, जौन अब्ब डुन्याभर नेपालक मन्दिर, पेगोडा शैलीक घर डुन्याभर चट्कल (प्रसिद्ध) बा । लिच्छवी रज्वान बुद्ध धरमह ड्याख नैसेकठ । थारु पैल्ह हिन्दु रलसे फे लिच्छवी कालम बुद्धक बाटम विश्वास करल डेखपरठ । बुद्धक देशना (उपदेश) सुन्क, थारु जाट मारकाट,चोरिडकैटि,जालसाँझसे सड्ड डुर रहठ । लिच्छवी रज्वान, थारुनक धरम खटम(भ्रष्ट) कराइक लाग, थारुनह पुजाँआटिम कुछ जिवजिन्वार, मुर्गिचिङनिक घ्याँचा छट्काइ पर्ना ओ सबुटक लाग रकट ओ घरक ड्वारिम घ्याँचक मास या ट भुट्ला चह्राइल हुइक पर्ना मजबुरि (बाध्यता) बनैल रहिन् । पुजाआँटिम हट्या (हिंसा) करल कि नाइ कैख ओइन्क घरम रज्वा आपन मनैन हेर फे पठाइन । रकट ओ गर्डनक मास या भुट्ला नैभेटैलसे थारु पुर्खन सजाइ पाइठ हुँ । उप्परसे आपन डिउटन डारुक छाँकि फे चह्राइक पर्ना, जौन यि सब बाट बुद्धक बिचारसे एकडम उल्टा रह ।ओट्ठहसे, सायड अघट्यक पुर्खानक मजबुरिम चलाइल रिटभाँट सुँवरमाकर, मुर्गिचिङनि, छेग्रिभेँरि पुज्ना ओ डारुक छाँकि डेना चलन चलैटि बाट ।

थारु बानि (स्वभाव):

जस्टक बुद्ध, शाक्य ओ कोलिय राज्य बिच्चक सदीसे चलल लाइबाझिह बाटचिट (संवाद) कैक मिलैल रहै,ओस्टक थारु जाट फे झगराझाँटि, मारकाट, अड्डा मुड्डासे सड्ड डुर रह खोज्ना जाट हुइट । कह खोज्लक थारु फे बुद्ध बानिक हुइट । बुद्ध आपन चेलाहुकन देशना (उपदेश) सुनाइबेर, काम परल ब्याला केल बोल्ना, जुट्ह्यालम सबके बाट ओनैना कहठ । सायड ओहआर्सेसे थारु हालि जुट्ह्यालम आपन बाट नैढर्ठ, गाँठिलागल (सत्य तथ्य) बाटकेल बोल्ठ ओ औरक बाट ढ्यार ओनैठ । थारुन्क यिह बानिक ओर्से, और जाटक मनै फे कम बोल्ना आपन लर्कापर्कन कस्तो थारु जस्तो सोझो छ, ए लाटो थारु, गर्याइबेर फे थारु शब्द बेल्सठ ।पुर्खनक मनक कौनोमेरिक छलकपट नैरहिन् मुहक भरम मौजक मौजक खेट्वा, गुँइडाँगर अडलबडल करठँ ।

बुद्ध फे आपन गुन सब मुखाग्रे रहिन् । आपन चेलान जुट्ह्याला बलाक गुन सुनाइठ । बहुट पाछ बुद्धक देशनाह पाली भाषाम लिखोट करल डेखपरल टब डुन्याभर छिटकल । ओस्टहक अघट्यक पुर्खान फे बेरिखाक सिटराईबेर खिस्सा, बट्कोहि सुनाइठँ, आपन गुन आपन लर्कन बाटठँ। यि बाटसे फे थारुन्क सोँरि (सम्बन्ध) कहुना कहुँ ट बुद्धसे बाटिन् कठुँ ।

सुँवर जिटा पल्ना ओ मर्नाः

टबजुगिम एक ड्यास और ड्याससे लरभिर्क आपन राज्यम गाँभक चाक्कर कराइकलाग टैछोरमैछोर (होडबाजि) करठँ । ओम्नह ढ्यार जसिन मुसलमान रज्वान जस्टह खिलाउद्दिन, औरंगेज, कुब्लाइक नाँउ बहुट सुनमिलठ । बुद्ध बानिक थारु, मुसलमानसे कौनो मेरिक लराइ झगरा नैकर चाहट, बेन्सुक मुसलमाननसे बचक लाग घरक आग सुबर्वा बनाक सुअर पालठ । सुअर डेख्ख मुसलमान डुरसे घुमजाइठ, थारुगाँउम डुल्हि नैडाबठ हुँ ।

ड्वासर बाट, ढ्यार थारुन्क गाँउम इन्ड्यासे खोब डाँका मार आइठ । डाँकनम कुछ मुसलमान फे रहै ओहओर्से घरम पेलनैसेकठँ । ओ सुँवरक हिलामाटि सुँघक पटा पैना खुबि कुकरिनसे फे टेज रठिन हुँ । सुवँर बराहालि किउ लौव मनै डेख्टीक च्वँच्चाँइ लग्ठ ओ भुट्ला ठार करैठ । ओ उ ब्याला, आजकालहस हेग्नर्या नैरहिन् सायड डगरिक फोहरह फे ठाँउ लगाइकलागसुँवर पल्ना मजा उपाइ रहिन् । धार्मिक हिसाबसे सोँच्लसे सुँवर बराह डिउटाके रुप फे हुइट ।

टिसर बाट, थारुन आपन पुजाआँटिम चहाजैसिक जिटा मह्रिपर्ना रठिन् । राटडिन ढुरमाटिम बिटैलक ओर्से थारु झट्कार ओ टनटन रठ, ओहमार थारुन और माससे फे ढ्यार बोसाहा हारमास मनपरैठ । सायड अप्नह लाग सेकि थारु जिटा मर्ठ ट बुद्धसे कैसिक सोँरि लागि ? बुद्ध ट मारकाट नैकर्ना कहठ । आपन अहार बनाइक लाग कौनो जिन्वार फे नैमर्ना कहठ, टब्बु औरक नाँउसे मारल बा कलसे अपरझट आइल मनैन उ मास खैलसे पाप नैलागि बुद्ध कहठ । बुद्धके चेलान भिख (भिक्षाटन) मागबेर मनै मास फे डारडेहँट । यि बाटसे ओइन्क मन महाभोहर हुइन् पाछ यिह बाट बुद्ध ओइन्क सम्झैलिन् ।

थारु नाँउ ढराई :

बुद्ध आपन चेलान देशना सुनाइबेर ढर्टिमाटि (प्रकृति) सत्य हो । यिह ढर्टिमाटिसे मेरमेरिक गुन (ज्ञान) लिह सेक्ना बाट सम्झैठ । यि ढर्टिह जट्रा उँक्राई, जट्रा गहिर खँढुक्का खाँन्डि, जैसिक खँनजोट गरि या आँख्खर, लरम ज्या भँठ्लसे हरडम चिमचाम (शान्त) रहठ। ओस्टक पानीम जैसिन दुर्गन्ध, ढल, गुँहमुट मिलैलसे फे उ फटिक ओ च्वाँखा (पबित्र) डेखपरठ, यि बयालम जसिन झरगर धुँवा, ढुरमाटि उरैलसे फे मनैन डेना हावा रुख्वाबरिख्वाक सहायतासे स्वच्छ बनैटि रहठ । बुद्ध मनैन ढर्टिमाटि, हावा,पानीहस सेँस्गर हुइक पर्ना बाट सिखैठ । ओहओर्सेबुद्ध, मनैनक जरमकरम ढर्टिमाटिम भर पर्ना हुइलक ओर्से जे जहाँ जरमटा, कौन समय, ठाँउ, परिबेश अन्सार ओइन्क जरमकुन्दली बनैलसे मजा हुइकहठ । ओहमार, अघट्यक पुर्खन आपन लर्का बच्चनक नाँउ फे ओस्टह ढारल डेखपरट । जे डक्टार जरमल, ओकर नाँउ डाक्टर, जे होरिम जरमल उ होरिलाल होगिल, किउ माघम जरमल ट ओकर नाँउ फे माघु, मंगरा, बेफना, बिपटा,डुख्वा, भिख्वा अस्ट अस्ट । कह खोज्लक अघट्यक पुर्खाओ बुद्धक डगर ढ्यार नेंगल डेखपरठ ।

छुटअछुट, हेल्हा (भेदभाव) :

थारुपुर्खन गाँउसमाजम एकडम मिलजुलक बैठल रहँठ । हिन्दु धरमम अंग्राइल मेरमेरिक ओह्राडारल रिटभाँट आज फे मनैन उँच, निच, छुटअछुट कैख हेल्हा करल देखपरठ । सायड ओहमार हुइ भारतक संविधान लिखुइया डा.भिम राव अम्बेडकर कहल, मानव अधिकारक लाग डुन्याम चहाँ जट्रा भारिभारि ओबल्गर कानुन बनैलसे फे ओकर कुछ काम नैहो, जबसम हिन्दु धरमक भिट्टरक नैमजा रिटभाँट(कुसंस्कृति) मनै मन्टि रहहि । ओहओर्से सन १९५५ ओहर,भिवराव अम्बेडकर श्रावस्तीम एकसङघ ८० हजार दलित जाटनसंघ बुद्ध धरमम मानल, जहाँ कौनो मेरिक छुटअछुट, उँच निच नैरह । राजखन्दानम जरमल रह या लोहरा डर्जि चमार घरम, मनै सब एक्क हुइट,बुद्ध कहँठ । यि बाटसे फे हुइ सायड, थारु गाँउसमाजम लोहार, डर्जि, सराकिन खोज खोज आपन गाँउम लन्ठ ओ खुँटा, भिटा सोझारडेठ । लुगरा लट्टि, हरफार फे ठोकठोकैना लिरौसि हुइना ओ मन्ड्रि मन्ड्रा फे सजैना सहज पर्ना । यि लोहारा हो, यि डर्जिवा, यि चमार हो कैख हेल्हा करल नैडेखपरठ । चाह भाँठ चलुइया लोहरा रह या जरावर सिना सुज्या, थारुन्क घरम कल्वा, मिन्हि,बेरिसंघ बैठ्क खाइट डेखपर्ठ । यि बाटसे लागठ कि थारु ओ बुद्धक बिच्चम कुछ ट सोँरि हुइ ।

मेँढारु छुइ नैमन्ना :

थारु मेँढारु छुइ (महिनावारी) या बाहिर सर्लसे कुछ नैमन्ठ । सबमेरिक काम, भाटभन्सा, घरअंगना, पुजाआँटि, जुट्ह्याला जैना, सब काम कर्ना छुट बाटिन् । ढिरढिर हिन्दु धरमक बाट ओनाक आजकाल्हिक जन्निन, ढ्यार जसिन साँधु घरम छुइ मान लग्ल । बुद्धक देशना ओनाइ अइना जन्नि फे छुइक बाट पुछ्ल रहै । यि बाटह सम्झैटि, छुइ एक्ठो प्राकृतिक हो, जस्टक रुख्वाबरिख्वाम खराब (बिकार) चिज लासा बन्क बाहिर निक्रठ, ओस्टक जन्निक जिउक फुहर चिज बाहिर निकर्क जिउह मजा (स्वस्थ) बनाइठ । बुद्धक देशना ओनाइ अइना छुइ हुइल जन्निन, बुद्ध कौनो मेरिक रोकटोक नैलगैल । उल्ट कहै, मनसे मजा कामम लागल रलहसे, शरिर कौनो मेरिक अछुट नैरहठ । मन फुहर रलहसे जट्रा सुग्घर शरिर बिल्गैलसे उ सड्डभर अछुट रहठ । जिउभर फुहरसे लटपट लागल भंगिक फटिक मन देख्क, बुद्ध भंगिह आपन चेला बनैठ ओ बाँकि सक्कु जहन मन चिक्कन बनैना उपाइ सुनैठ । सायड अघट्यक थारु जन्नि बुद्धक बाट ओनाकहुइ छुइ नैमानलग्ल । आज ढ्यार जसिन थारु जन्निन छुइ नैमन्ठ ।

थारु गहनागुर्याओ भाँराबर्टन :

लुम्बिनीक आँजरपाँजर खोडाइ (उत्खनन्) करबेर निक्रल ढ्यार चिज थारुनक घरक समानसे मिलठ । जस्टह, छेडना, हसलि, खुर्पि, चट्वाडर्वा, भाट पकैना भोक्टि, जाँर छब्ना चफ्ला, मार ढर्ना हाँरि, मढ्पिना डोक्वा, पानिपिना सुमेलि, करुवा,सुराहि, माटिक डिया, घोँच्या,टिरसुल सब संग्रालयम संगारल बा । और, थारुजन्निनक लगैना चाँडिक गहनागुर्या फे जम्म मिलठ । बुद्धकालिन गहनागुर्या फे जम्म चाँडिक रहिन् ।हाठम घल्ना चाँडिक लग्रहि, बाला, बाजु, बिजाँइ, बाँका,टँर्या रहिन । घ्याँचम घल्ना मँगौरि, कन्सेहरि,सुटिया, टौँक, गटैयक माला फे चाँडिक रहिन् । ओस्टक कानक बिर, बिज्लीबालर सब चाँडिक बनाइठ । ग्वाँरम घल्ना कारा, पाइजु, चुर्वा, अंग्रिम घल्ना रुन्झुन, खप्टक मुन्ड्रि, करढुँन सब चाँडिक रहिन । संग्रालयम संगारल सब चाँडिक गहनागुर्या,भाँराबर्टन डेख्क अन्सारलगाइ सेकजाइठ कि थारुनक गहनागुर्या ओ बुद्धकालिन गहनागुर्या ओस्टह रहिन् ।

थारु बरघर्या ओ बुद्धसंघ :

उ ब्याला, बुद्धक संघ रहिन् । संघक जुट्ह्याला बलाक संघ चलैना नेमकानुन बनाइठ ।संघम सबजहन्क काम फाँटल रहिन् । परल सबमेरिक समस्या संघम छलफल करठँ । ओस्टहक अघट्यक पुर्खन फे सब गाँउक मनैन एकमुठ पारकलाग बरघर्या, भल्मन्सा, मटाँवा बनाइठ । गाँउ चलाइकलाग जुट्ह्यालम कचहेरि चलाइठ । डगर,गाँउक कुँवा,मठमन्दिर, कुल्वाभर्वा,सँवारकलाग बिघौटि, पन्कर, खाँरा मारठ । अघट्यसे चलल यि रिट आम्हिन थारुगाँउम चल्टिआइल बा । यि बाट फे बुद्धक संघसे ढ्यार मिलजाइठ ।

थारु गाँउक बैठाइओ रज्वा सुद्धोदनक दरवार :

ढ्यार थारुगाउ लड्याक ढिँक्वम, चाक्कर फँट्वा,बन्वा बन्टरि फाँरक बैठल बिल्गठ जहाँ लिरौसिसे खेट्वा लगाइ बन । ओस्टक रज्वा सुद्धोदनक दरवार फे रोहनि लड्यक पन्ज्र चाक्कर फँट्वाम रहिस् । लड्यक पानी खेट्वम चटारक लाग, बन्ढँ्वा बाँढट,झालापाटाक गुन्टा गिराइट । पानिक पठ सड्ड कोलिय राज्यसे टकरपकर हुइन । सुद्धोदन रज्वाककेल एक हजारसे ढ्यार गुँई रहिस् । चाक्कर हरेर फँट्वाम ढ्यार मौजा रहिस् । बर्खाबुन्डि सुरु करक लाग रज्वा पहिलडिन अप्नह हरजुवा मच्याए हुँ । गाँउक मनै रज्वाह जोटठ, म्याला ह्यार आइठ हुँ । हरोट पुजा लगाइठ । खेटिपाटि उँच्याक गाँउम राहरंगिट करठ । ओस्टक थारु गाँउम फे कल्वा खैना, हरक पुजा कर्ना, हरढौँहा खइना, बर्खा सेक्क हरेरि कर्ना ओ मन्ड्रिमन्ड्रा बोजैना, राहरंगिट कर्ना रिट आम्हिनसम चल्टि आइल बा । थारु गाँउक बैठाइ ओ रज्वाक दरवार हेर्क ढ्यार बाट अन्सार लगाइसेक्जाइठ ।

उप्परक कुछ बाट पकर्क अरगरैटि, हमार पुर्खान बुद्ध हुइट, ढ्यार चिज सिरजैल । ओ हमार बाट बुद्धसे फे ढ्यार मिलठ, यि भर आकुर खोजबिनक बिषय हो । अब्ब थारु भाषा, बोलि बट्कोहि, चालचलन, पहिचानक बाट उड्गरल ब्याला अघट्यक पुर्खानक बाटम घट्गरसे खोजबिन कर पर्ना डेखपरट । हमन जौन मेरिक आपन डेउडुर्गा, आछटपाटिम भरोसा बा, मनह बहलाइक (शान्ति) लाग गुरै केसौका करैठि, घरगुर्वासे घर बन्ढैठि,डेसबन्ढ्ँयासे गाँउ, डेउटन मनैठि, छाँकिबुन्डा डेठि ।

यि सब मनह बहलैना डगर केल हो । आज फे हम्र आपन भिट्टर रहल बुद्ध ख्वाजटि,मृर्गा डंगडंगाइहस् ।यि पहर्क, ढ्यार बाट मनम उठल हुई,उठक फे चाँहि । थारु जाट हिन्दु धरम कैसिक मान लग्ल ? मुसरमान बादशाहहुक्र उझुक उझुक सटैलिन् गाँउ कब्जा कर्लिन ट फे काजे थारु मुसरमान धरम नैमन्ल ? थारुन बुद्धसे हिन्दु बनाइक लाग राज्यक ख्यालल चाल का का रह ? यि बाट घट्गरसे केराइक पर्ना बा । आब बिरा,आँछट केल हेराक नैबनि, पाटि फे बैठाइक परि ओ भुट पैलाक हिरगरसे टोक्टा करक परि ।

जय गुर्वावा ।

(लेखक लुम्बिनी विश्वविद्यालय बुद्ध दर्शनक विद्यार्थी हुइट )

जनाअवजको टिप्पणीहरू