थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत १४ बैशाख २६४९, अत्वार ]
[ वि.सं १४ बैशाख २०८२, आईतवार ]
[ 27 Apr 2025, Sunday ]
‘ बट्कोही ’

रौना

पहुरा | ९ मंसिर २०७७, मंगलवार
रौना

बेफ्ना बुबाह छुट्यईना मुस्किल परल । अन्सारसे हुँकार गिज्रार दाँत डेक्क बोल्कारडर्नु । उ फाँटल हेल्का टङग्र टहँै । चिप्रार आँख, भाँउ उप्पर सर्कैटी, उ फे म्वर बोलि बिचार डर्ल काहुँ ।

“अ… ऽऽ रे फग्वा नाटि हुइटो ?” इन्ड्यासे आईल बाट पुछल रहैँ ।

“हा, बुबा ऽ, काल सन्झ्याक घर पुगल रहुँ…” ।

म्वार इन्ड्या गैलक ठिक्क एक बर्खा पुगटह । पोरसालसे बेफ्ना बुबा आउर डुब्बर बिल्गटहैँ । गालक मास जम्म चिम्सा गैल रहिन् । आगक डाँट टुटल कक्वाहस खबड्डी खबड्डा बिँल्गिन् । उहिँन रटोझिँ फे लाग गैल रहिन । हुँकार जवानिक बाट सुन्लक, आजकाल ट खिस्साहस लागट ।

यि साल फे हुँकार लाग इन्ड्यासे बन्डरछाप खैनिमाँखुर, एक पोक्या पौह्रा लान्डेहलरहुँ । उ बन्डरछाप माँखुर महामन पराई । उ कहैँ, “…हाँ ऽ नाटि यि माँखुर, महाडम डेहट । और माँखुर ट खाईलहस नैलागट ।” चोड्गर लागट कहैँ । पोक्यक भिट्टर चुन फे डारल रह । और माँखुरसे उ डान्चेँ झरगर ओ मीठ बास महक ।

माँखुरक पोक्या डेख्क बेफ्ना बाजेक मुह चहकार हुइल रहिन् । हेल्का टङग्र छोर्क, पिखाहीँ खोँस्टि, म्वार बाट ओनैल । साइड माँखुर खाई नैपाक, उ बहुट टरसट टहैँ ।

“..पोर्हुक सालिक टुहाँर लान्डेहल माँखुर कयौ महिना खैनु हेरो नाटि, बर्खक जोरभर नैपुगाई सेक्नु ऽ..”

हुँकार बाट ओनाक ढिरढिर मै फे हाँस्क ढ्याबर बिच्का डेनु । आउर लौव खबर का का बा ? पुछल रहुँ । म्वार बाट सुन्क, मन भोहर कराईल रहैँ ।

“का बटाँउ नाटि..ऽ , बटैलसे आपन छावा पटोइह्यक फट्रङ्ग बटाईहस हुइट ।” उ ढ्यार बाट नैबटाई खोज्नै । मै बुझ्डर्नु हुँकार पिरबट्ठा । उ बहुट हेलहा होगिल रहैँ । पटोइह्या फुट्ल आँख डेख नैसेकिन । छिछि ऽ ऽ..डुर्र डुर्र कराईन ।

“ अर ऽ का कर्बो हो बुबा, सब्के हाल अस्ट बा ।” मै इन्ड्यम करल डुख, हुँकार डुखम खसम्वार खोज्नु । म्वार डुख सुन्क हुक्हिन कुछ राहट मिल्लिन् काहुँ ।

हुँकार जवानिक बाट आँेनैटि मजा लाग । मेरमेरिक खिढा सुनाई । ओइन्क नाँच कर गैलक बाट सुन्क महा चौकस लाग । डोसर गाँउअस हमार गाँउम फे नाँचखोर कैक चम्पन करैँ हुँ ।

नपरोसक गाउम सोर्ठि, बिर्जाभार, सटलसिङ्ग रज्वा, बिरबल मोहनी, रानी सरङ्गाक नाँच करैँ । कठ्घोरि, बर्कानाच, छोक्रा, डिननच्वा, सिङ्गरु सब मेरिक नाँचखोर कर्ना चलन रह ।

बेफ्ना बुबाहुक्रभर रामझुम्मर नाँच करल बाट सुनैल । रामझुम्मर नाँच, राम ओ सिता के खिस्सम बनल रह । रमायनक खिस्सा हुईलक ओर्से ढ्यार नाँच करुइया ओम्नह पाठ पैलरहै । राम, लछुमन, सिता हुकन्क पर्यार ट हुइनै हुइना हुईल । डोसर पाँजर रौना, मरिच, कुम्भकर्ना, मन्ठरा, रज्वा जनक, सुग्रिप, हनुमान जिक पाठ सब्जे बट्ल रहैँ ।

साईड जब्बर, हिरगर जिउ, ठुलठुल पख्रा, ओ बोलि फे डरगर हुईलक ओर्से बेफ्ना बुबाभर रौनाक पाठ पैलरहँै । उ जट्टिक ढेँङ्ग फे रहैँ । उ रौनक पाठ्म एकडम सुहाईल बिल्गँै हुँ । जब उ रौनक डसमुहा वाला मुकुट घालै ट हुँ और छन्डिक डरलग्टिक बिल्गँै । मेर्रिक लग्घ बैठल लर्का ट पिर्का छोर छोर घिँघ्याईट हुँ ।

ढ्यार लर्का हुँकिन डेख्क साटो फे घल्ल हुँ । उ जमानक रौना, जिहिन डेक्क मनै ठर्रठराईट, आज आपन सुमरिम आपन बुढापक डिन गन्टि बैठलरहैँ । आज आपन नाटनट्कुरसे फे हेलहा होगिल रहैँ । नाँचखोर कैख डुख्यारि मनैन राहरङ्गिट कराई, आज नाँचक एक्ठो पाठ करुईया आपन पर्यारसे अल्गट्ट हिगर्वा पाईल बाट । उ आपन मैगर छावा पटोईह्यासे फे उठ्ल्लु होगिल रहैँ । बैराग लग्टिक हुँकार डिन, उफ…डेखुईयन सप्पावन लाग ।

डुब्बर जिउ, डुगडुग बुह्र मनै कहाँसम काम कर सेकहि । काम कर नैसेक्ठ्या कैख आपन पटोइह्यासे हेलाहा रहैँ । आपन जन्निक बाट ओनाक छावाफे डेख नैसेकिन ।

रानपरोस्क केक्रो हेल्का टाँग डेना, केक्रो लस्री बटडेना । बेन्ह्या बट्यईना, केक्रो पसपौहान्क नाँठ, छर्कि, गर्याला बटडेना कामम उ आपन खुसि खोँजट । निब्बर जिउ सेक नैसेक औरक काम कैख आपन पेट पल्ना हुँकार बज्बुरि बन्गैल रहिन् । छोट छोट, मसिन मसिन काम कैख आपन पेट भरक परिन ।

महिन पुरान मनैनक बाट ओनाइटि मजा लग्ना । उ डिन फे बेफ्ना बुबाक जवानिक खिँढा करल बाट ओनैना लागल रह । ढिरसे बाट उड्गरा डेनु ।

बिचारा आपन मनक बाट किहि सुनाई पैहिँ । ढ्यार बाट ट उ आपन मनम डबाक रहि जाँइठ । आपन नट्या नटिन्याँ खेलैना उमेरम आज उ अलगट्ट हिगर्वा पाईल बाट । एक डु अर्टि लगैना ब्याला, आज औरक अर्टि मानक पर्टिन ।

“..बुबा हो ऽ… टुहिँन काजे सबजे रौना बड्डो कठ ?”

“ टु फे नाटि ऽ.., पिअर डाँट गिज्रैटि, उ जमानक बाट ऽ” उ लजाईहस कर्ल । म्वार करक बल हुँकार उपाइ नैचल्लिन । उ डिन फे आपन बिटल खिस्सा सुनैल ।

“…..हेरो हमार नाँच मन पराक डुरडुरसे मनै नाँच बेढ्प बँढाई आँइठ । उ बेला राटभरिक टिन चार सौ रुप्या लेजाए ….ऽ” आमाबर्दिया, रम्पुर्वा, बंगालीपुर्वा, खुसलपट्वा, ठाकुरड्वारासे आईठँ । मल्ह्वारा बनगाँउ, अमौरि, भजनी, घोरिघोरा,कैलारी टक्के मनै नाँच लेह आँइठ ।

उ कहैँ, “ उ जुबाना हमार रह नाटि । केक्रो डरसे डबकक नैपर । चिरैपन्छिहस जहाँ मनलग्लसे डैना फरफराक फुर्रसे उरजाइई । चिटिङ्गा घाम रह या डरकल पानि, हमन कोइ रोक नैसेक । आपन मनक रज्वा, हम्र खुड रहि । मनम केक्रो छलकपट नैरह । बर्खाबुँडिम हाठय्पाल्या सब जहन सखाई । डुख्यारि मनैनक डुखम मलहम लगाई । मनम लागल बाट, लिरौसिसे पुरा करि ऽ..”

एक बाटम भर उ मन भोहर करैल । हुकार सङ्घिक ढ्यार जसिन गोचन ढर्टिलोक छोरसेक्ल रहिँन । हुँकार मनम,गोचनक लाग रहल मैया अल्पत्र हुँकार आँखम डेख्क अन्टाज लगाई सेक्जाए ।
उ कहल रहै, “बिचारा !..ऽ, लौटन्वा भैया, आपन उमेरसम फे माना खाई नैपाईल ।” उ हनुमान जिक पाठ रोज्ल रह । मनैफे हिरगर रह । फहर््वा खेलैलक काहुँ…, बल्गर फख्रा रहिस् । खटियम बनाईल संजिउनि बुटिक पहार, ट उ लच्चसे उठा लेह ।

साइड बन्डरभर्या हो काहुँ । रामके खबर लेक सिताजिह खबर पुगाई लंका गैलरह । लंकक सेना पकर्क ओकर बन्कसिक पुछिम आग लगा डेलिस् । भड्र्याक भड्र्याक एहर उहर कुड्ग लागल । उहिन डेख्क सब मनै होहल्याई लग्ल । आपन सोङ्ग डेखैना चक्करम बिचारा,… बन्कस ओरैलक भेउ नै पाईल । ढिरसे ओकर पुलिस्टरक भिट्रि अँगुछम सुलुग गैलिस् । बुटैटि बुटैटि सब ट ओकर चुट्टरिम चपट गैलिस् । डोसर विहान सारा चुट्टर ट फोक्टा पर्क पाक गैलिस् । बिचारा ह्याग मुट नैसेक । महाहट्या हुईलिस् । मुस्किलसे उहिन खट्यम डोला बनाक गाँउम लानल रहि ।

ओस्ट खिँढा भैसोरान बड्डोक हुईल रहिन । उ ठुल ओ लड्गर रहै । उ हेक्लाईट । श्रीराम कहक परिन ट उ सि…सि..सि..ऽ सिरि…राम कहैँ । ढ्यार बोलक नैपर्ना ओर्से उ सुट्ना कुम्भकरनक पाठ अगोरै ।

हुँकार पाठ अईलिन । उ राट ढ्यार जाँर पिक खटियम सपर्ल निडागइल रहैँ । खोब खिट्कोर्लिन । उ चाल नैकरट । सुटल खटिया सहिट नाँचक मेर्रिम उठाक लैगिल टब्बुफे नैउठ्ल ।

खिट्हर खिट्हर मनै, खटिया टनिक उप्परसे झटक डेलिन । खटियक सिरैपाटि, पावासब टुट्क अलग होगिल । उ अभिन चाल नैकरँै । नाच हेरुइयन खोब हाँसठ । उ निडाईल भेख ढर्ल बा, कैख खोब खिट्खोरिन् ।

बिचारा बड्डोक टरक साँस टर, उप्रिक साँस उप्पर अट्क गैल रहिन्, हमन का पटा । महाबेर पाछ जब साँस अईलिन ट महाजोर ढिकगैल रहँै । उ डिक्यईटि, “….खेलि म्वर लाँ…., खेलि, बहान्चो…ऽ” आपन पगरि ओगरि ओहै उजार डेहल । नाँचम टकरपकर होगैलिन । उहिन सुफ्लैना कर्रा ।

नाँच हेरुइयन गुर्रगुर्राक उठगैल । आपन आपन ठाँउ बैठ जाओ कैख अर्जि कर्ना कर्रा । उ राट्से, उ पाठ टिलाक कैडेहल ओकर बडलम पर्डा टन्ना सहजे काम अगोरल रह ।

बरामुस्किलसे फुस्ला फुस्ला बडलपुर्हान जग्वा भाईह, उ पाठक लाग टयार करैल हुँ ।

उर्रिहान मंगलु अलारि रह । मोछडाह्री भर्खर भौँराई टहिस् । उ गोर्हर ओ पाट्टिर जिउक रह । महामल्लारसे आपन आङ्ग खिउलाए । उ नच्नम महा सिपार रह । उ सिटक पाठ कर ओ नचिन्या फे बन ।

मुर्डासंख घोट्क ओकर अन्ह्वारम लगाडेहिस् । उप्परसे चक्मकैना चाम्पियन घँस डेहिस् । गैँसके ओज्रारम महासुग्घर, ढकढक उज्जर बिल्ग । सबजे उहिन, यी भर जट्टिक लवन्डि हो काहुँ , कहैँ ।

डिनउन्के गाँउक ठँर्यन ¥याहो ¥याहो हेर आईस् । राटिक घसल मुर्डासंख डिन्क भुरेभुवर बिल्ग, ओकर छुटैना कर्रा परिस् ।

हमारठे नाँचक सब सामाजामा रह । गैँस, सपर्ना मेरमेरिक किरिम कजरा, छन्डिक छन्डिक मुखौटा, जोगिनके लट्टा, मृर्गक जिउ, रौनक मुरि, हनुमानके गडा, बाँसक भोन्डिभोन्डा, डलबाडर, पर्डा झन्डरमन्डर बोक्ल डेख्क चारुवर नाँचक बास फैलजाए ।

डिनबुर्टिकि ठस्ठसह्यट बगालके बगाल ठँर्या बठ्न्यावन सकबागाई लागठँ । किउ कट्ठहि लहर््या टिस्लाहुर चिन्डिबिन्डि लर्कनक लाड लड्ल ह्यार आँईठ ।

हालि बर्खासे उँच्यईटिकि राहरंगिट कर्ना ब्यालो रह हमार । महा डुुरडुरसे हमार नाँच बन्ढाई आँइठ । हमार नाँच फे बटोल जिल्लक नाँचहस चट्कल रह । उठल पैसासे कबुकाल चुकि फे खाई । आउर बचल पैसासे बहराईचँ, गोन्डा, टिकुन्यासे नाँचक लाग, सपर्ना बस्टो लिई । ढ्यार जसिन किरिम, कजरा, पाउडर, चुरिया गुरिया, फरिया, लेहङ्गा, डलबाडर बनैना कपरा लिहजाई ।

बाट बटैटि बटैटि बेफ्ना बाजे, चौकस मन भोहर करैल । साइड आपन उ डिन आज फे समझ्क हुईहिन् । आपन जुगजमानम करल सब मेरिक खिँढा, कबु डब्निभिर्या खेल्लक ट कबु हाँसिमजाक कर्लक । आज अलगट्ट झोप्रिम डुब्बर जिउ लेक डिन गनक पर्ख हुईहिन् ।

आँखक आँस आपन चिम्साईल आँखिम पचाई खोज्टी खोज्टी नाकसम डन्ड्या गैलिन । नाक स्वाक्कसे उप्पर साँस लेटि आपन करमह सरप्ल ।

“…आज यि डिन डेखक लाग भगन्वा महिन बचैल बा, छोटभर लर्का मुअक डरैबो, …ऽ, सारन सयान हुइहि ट मुआईक डरैबो..” आपन जन्निनक गोन्यम खुँसुट जैहिँ कहँट ।

बेफ्ना बाजेक बाट, मै अन्सार डर्नु । हुँकार आपन सहारा छोट्का छावा पटोइह्यक बाट सुनाईटहैँ । हुँक्हिन डुगडुग बुह्र हुईलम अलगट्ट हिगार डेल रहिन् । हुँकार बाट सुन्क, बाट अन्ट फर्काई खोज्नु । हुँकार डुखपिरा सुन सेक्ना, म्वारठे फे हिम्मट नैरह ।

“..आउर रौना बनबेर, मनैनसे खोब बाट सुन परल हुईना, बुबा ?…ऽ”

बेफ्ना बुबा डान्चे अप्नेआपह सम्ह्रर्ल । म्वार डेहल माँखुरक पोक्यासे बिरा माँखुर मेठ्टि, रौनक पाठ फेर्को सुनैल ।

“..अर नाटि, का बटैना हो .ऽ , हमार पालिम ट माईकवाईक नैरह, आब जुबानाहस । ट्वाटा फार फार बोलक पर्ना । पाठ अन्सार, कबु नरम ट कबु गुन्ज्रक पर्ना । म्वार ट सड्ड बोलि ढोढ्र्या जाए । पुरा घ्याँचा बैठ्जाए । ढुढ्या कोक्निक ठ्वाँठा किम्भोँरु ट बलटल बोलि सप्र ।”

उ कहँै, बठिन्यन ट हुँक्हिन डेख नैसेकिन हुँ । सिताह हारक लैजाईबेर बुह्र्या उह्र्या खोब सरापट । …मर्जा डहिजरा, पापि रौना, राँर्या…ऽ यि हालि मर्जाइट..ट ।

मै फे का कम, लच्चसे सिताह कन्ढम उठाक लैजाऊ । उ खोब फिँफ्याई । हुक्हिन छटपटाईट डेख्ख मनैन सोग लागिन काहुँ । यि पापि रौना कहँठ, किउ ट मकैक खुख्री नाँचक मेर्रिम फकाईठँ ।

“ का कर्बो नाटि, म्वार पाठ ओस्टह रह । आउर रिसहा अन्ह्वार बनाईकपर । नाँच हेरुया ट मुह मुह बिज्लि डागडेहठँ ओ ठुँकट ।”

डिन्क मेहरि मनै, यिह हो रु रौना बनुईया ठारु कहठँ । राम लछमन बनुइयनठे भर बठिन्यन नुक नुक भेट कर आईठँ ओ खैना चिजबस्टो फे लान्डेहठँ । महिनसे ट सबजे, लर्कासे बुर्हाईल मनै सब डराईठँ । बोल्ना ट डुर म्वर लग्घ नै परठ ।

बुबा कहँठ, हमार गाँउक बठिन्या फे डेख नैसेकट हुँ । सब गोचनक भ्वाज होगैल रहिन, किउ ट नाँच करबेर उर्रहार उर्रहार लानठँ । म्वार ट, बन्टि डगर बिगर जाए । यि रौनक पिठिम के छाई सौपि कहट । बरा मुस्किलसे बिच्घराँन अगौहा बुहर््वाह जरावर सखर सखर डुल्हि भगाईल रहुँ । का कर्बो म्वार भाग अस्ट, टुँहार बुडि फे महिन अकेलि छोर्क लाल मोरै लेह चलगैलि ।

उ आपन मनम, गाँठपरल, भुँर्याइल डुख सुनाइल रहैँ । लग्ढार सात बरस ठाकुरबाबाक मन्डिरम जल चर्हाक जर्मल छावा फे उहिन हिगार डेहल रहिन् । सड्डभर पटोईह्या, यि बुह्र्या काम ढन्ढा नैकरि ओ मिट्ठ मिठ घिँच्च खोजि कैख बाट लगाइन । छावा फे आपन जन्निक मट्टा लागगैल रहिन् ।

जिम्डर्वक गारिभुँवा सह सह, बरामुस्किलसे डु टिन पट्या माटि जोर्ल रहुँ । आब ट जलमभर जिम्डर्वक सिर्वम बैठ नैपरि सोँचु । म्वार फे आपन घर रहि , आपन घरक कोरैबाटि मै कसम सोँचु । एक्ठो सुग्घर घर रहि, जहा मै अरामसे सन्टाई पैम कहुँ । मजामजा सप्ना डेख मिलि कहुँ । म्वार छावा पटोईह्या बुर्हैटिक, टेक्नि बन्हि सोँच्ल रहुँ । म्वार फे आपन नाट नट्कुर रहहि । बचल उमेर ओइन खेलाक जियम कहुँ । आज म्वार नट्या खेलैना ट डुर, यी झोप्रिक लग्घ आई नैडेठ ।

नाँच हेरुइयन ट ठिक रह, म्वार पाठ डेख्क सरापै । आज आपन खुनपस्ना, अपन सग्ग छावा, यि पापि रौना बड्डो,… आपन कर्लक पाप भोगटा कहँठ । म्वार मुना डिन मनाइठ । म्वार नट्याह फे उ रौना बड्डोक झोप्रि ओर खेल जिनजाईस कैख सिखैँठ ।

आज नट्या फे आपन डाईबाबाक मट्टा लाग्ख रौना बुह्र्वा कहँठ । उहिन रौनक माने पटा नैहुईस् । डाईबाबाक मुहसे सुन्क, आज उ फे पापि रौना बुह्र्वा कहट ।

उ बेला नाँचम करल पाठ, आज महिन एक्ठो रौना बना डेहल । म्वार भिट्टरक आपन चरित्र सड्डक लाग भिट्टर डब गैल । म्वार घर, म्वार पर्यार, महिन रौना बनाडेल । रौनाक भिट्टरक रहल ज्ञानगुन, जिन्गिभर करल मिहनट, आपन पर्यारक लाग करल डुख, चाहे रौनाक पाठ करबेर रह सब भिट्टर डबाडेल ।

बिचारा भैसोँरान बड्डो गोँचा, हुकाँर फे साँस नै अट्कटिन ट कुम्करनके पाठ कर नैछोर्ट । का पटा, हुँकार फे म्वारहस डसा रटिन कि ।…. सारे बुह्र्वा डिनभर सुटट केल सुटट, काम ढन्ढा नैहुईस कटिन् । कुम्कर्ना बड्डो कटिन सबजे ।

घामपानिसे जुझ्टि, साँप गोजरसे बच्क उच्याईल, सँर्सोटल जिउ । उ बेला मनह राहरंगिट कर्ना, सब जहनक मन चौकस बनैना । डिनडुख्यारि, गरिबन्क मनम नाँचखोर कर्क चहक लानि । नाँचक बहानम मनैन हँसाई । भोहर मन चहकार कराई । रौना पापि लौसे कहै, महिन आपन पाठ कर्टि मजा लाग । जिम्डर्वा, मलिक्वाक गारिभुँवासे, सटावा पाईल डिनडुख्यारिन्क मन चौकस डेक्ख मनम फोँहि उठ । आज यी रौना महिन सड्ड भर, भिट्टरसे कच्कचाक घ्ँयाघा डाबट । साँस बुजट । जिउ छटपटाईट । ना ट फोँफरसे साँस लिह डेहट, ना ट जिए डेहठ ।

उ कहँठ,… बन जरट डेख्जाईठ नाटि, मन जरल के डेखि ? म्वार आपन खुन ट महिन चिँन्ह नैसेक्ल, औरक बाट का बटैना । उ भगन्वासे पराठ्ना करैँ । हे भगवान…, हालि महिन फे म्वार जोहर््यासङ्घ उप्पर लैजाइस् । उ आपन जिन्गिसे लरट लरट सौँस्याट गैलरहैँ । उ आपन साँस सड्डक लाग रोक्ना कोसिस करैँ । सड्डक लाग ।

जय गुर्बाबा ।

लेखक दहित पहुरा थारू दैनिक पत्रिका व पहुरा डटकमके नियमित स्तम्भकार हुइट ।

जनाअवजको टिप्पणीहरू