थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत १४ बैशाख २६४९, अत्वार ]
[ वि.सं १४ बैशाख २०८२, आईतवार ]
[ 27 Apr 2025, Sunday ]
‘ खिस्सा ’

बुधरामके ढान डौंनि

पहुरा | १३ मंसिर २०७७, शनिबार
बुधरामके ढान डौंनि

यि अघनके मैन्हा । गाउँभर ढान डवाँइ मचल बा । बरस भरिक कमाहि घर भिटरेइना ढ्याउन्नमे गाँउक सबजने लागल बटाँ । बुधराम फेन ढान डवाइँमे लागल बा ।

जम्मा डुइएठो गोरुन्ले बुधरामके घाना अक्को नै निख्रठुइस । उ घाना सिमोट्ठि बर्बराइठ, ‘खै य का ढान हो सस्सुर, निख्रबो नै कर्ना ।’

आज बुधराम बहुट डंगडास बा । उ जिन्गिभर मलिक्वक् गाँरि लागल, जिम्डरवक लग ढान डैंटि रहल । मर मर कमाइल, टबो जिम्डरवइसे सापट लेके जिन्गि बिटाइ पर्लिस । मने यि वरसके ढान बल्ले भिट्रेइटि बा, अपन घरक डेहरिम ।

२०५७ साल साउन २ गते सरकार कमैयन् मुक्टिक् घोसना करल । बुधराम फेन मुक्ट हुइल । उहि सबसे खुसि लेहल रिन टिरे नै पर्ना हुइलिस । उ जौन जिम्डरवक घर कमैया रहे, ओहे जिम्डरवनक अढिया जोटे पैले बा ।

मने अढिया जोटे पैना बरा मँहगा मोल चुकाइ परल बटिस, उहि छाइहे कमलह्रिया लगाके । पह्रा डेम कहिके लइगैलक ओकर छाइ जिम्डवर्क छावक् खै कौन सहरमे डुठाहा भाँरा मिसटिस, उहि टे सहरके नाउँ टक पटा नै हुइस । बुधराम बहुट सुढ बा । उ बुधराम हो कि सुढराम हो अपनेहे छुट्याइ नै सेकठ ।

बुधराम ढान डाँइबेर जौन गोरुन्ले मालि घुमाइटा, उ गोरु फेन ओकर नै हुइस । जिम्डर्वक् गोरु जो हुइस, भुटि पर लेले बा उ । साँेचठ यि एक जोर गुइ आपन बनाइ सेकम कलेसे ओट्ठे से गँठ लेम । ओकर सोचाइ भंग हुइठिस, जब डुनु गोरु सँगसँगे हस हेगे लग्ठिस ।

ऊ हालि पैँरा उठाके डुनु हाँठले डुनु गोरुन्के गाँरिटिर गोबर डोगठ, गोबरेम ढान किल बिल्गैठिस । बर्बराइठ, ‘सारन् कब कब पो ढन खैठाँ । सब टुहरे खा डरबो टे हम्रे का खावि रेउ ?’

उहे बिचेम बुधरामके जन्नि खेरहन्वक् कलवा लेके आ जैठिस् । टठियक् आढा भाट खैले रहठ कि ओकर लजर जन्निक् जिउमे पर्ठिस् । असिन जारेम जन्नि विना चप्पलके उबढे गोर आइल बा । बुलोज फेन एक डु ठाउँ ढसक्के फेर्ना अर्जि कर्टि बा । ना टे नाकेम, ना कानेम कौनो गहना हो । घेँचा फेन खालि बा । बस्…रंग उरल एक डुइठो चुरिया, ओ माठेम सामान्य टिक्लिले फेन ओकर जन्नि जुग्नि ज्वागसे बरल बिल्गाइस ।

आपनहे जरजर जरजर हेरट डेख्के जुग्नि अपन ठरवैहे कहठ, ‘का हेरटो खाइक छोर्के, कबु नै डेखे पाइल हस ।’

बुधराम कहठ, ‘जुग्नि टुहि मै कबु सखु डेहे नै सेक्लुँ । यि माघेम टे टोर लग जसिक फे लावा जरावर ओ एक ना एक ठो कौनो गहना जोर डेहे परि ।’

जन्नि कठिस, ‘चुप्पे खाउ, सपनक् महल ना बनाउ । फे भंरागिमसे गिर रख्बो । नै चाहि महि गहना सहना । एक जोर लुग्गा हुइलेसे पुग जाइ । छाइहे टे जिम्डर्वा जरावर डेबे कर्हिस । बेन डोसर बाट मोर मनेम खेल्टि बा ।’ जुग्नि बिच्चेम बाट रोकठ ।

‘का बाट ?’ बुधराम मुहँमे कौरा डर्टि डर्टि पुँछठ् ।

‘पहिले खाउ, टब बट्वइम ।’ जन्नि कठिस ।

‘ले मोर पेट भर गैल । आब हो गैल ।’ जन्निक् आगे डुठाहा भाटक् टठिया सारठ बुधराम ।

जन्नि एकफेरा घुँरेर घुँरेर हेर्ठिस् ओ फट्कर्ठिस्, ‘अन्न डुठाहा छोर्वो टे अन्न सरापठ हुँ । यि ठारुन् टे मै का कहुँ ।’

जन्निक बाटले बुधराम टठियक भाटे फे आपन ओर सारठ ओ छोट लर्का हस ढेक्रिक बाट बिना सानल सुख्ले खाइ लागठ । घेँचम अँटकके किक्लिक किक्लिक करे लागठ टे करुवक् पानि हालि हालि छँकियाइ लागठ । जन्नि उ डृस्य डेख्के ठिठ्ठा मारेक हँस्ठिस । पानि सँटक्के बुधराम खोंखे लागठ ।

खोँखि रोक्टी बुधराम पुँछठ, ‘ले कोह टे, टोर मनेम का बाट खेल्टि बा ?’

‘अइ का बाट खेलि । अइना माघसे छाइहे फे बला लन्हो । खै कौन पो सहरमे हम्रहिन समझके आँसके समन्डर बहैटि बा बिचारि ।’ अट्रा कहटि जुग्निक टपसे आँस चुहठिस ।

मने बुधरामहे जन्निक आँस फे नै छुठिस । उ कहठ, ‘हाँ, खोब सहजिल बा नै टे का । यि बर्डा फेन टे जिम्डर्वक हुइस जे । हर बर्डे अछोर लि टि किहि ले खेटि कैना ?’

जुग्नि आँस पोँछटि कहठि, ‘महि मघहा जरावर फे नैचाहि, बेन यि गोरु किन्ना उपाय करो । गाउँक डोसर जिम्डरवा अढेरवा नै भेटाके ओसहे जग्गा पर्टि बटिस । अपन गोरु रहिहि कलेसे उपाय लग्बे करि ।’

जुग्नि अपन ठरवैहे उपाय सिखाके भाँरा सिमोटके घरे ओर चल्जैठि । बुधराम बेंरि सुंगाइठ । बेंरिक ढुँवा हावम छोर्टि मनेम मेरमेरिक बाट खेलाइ लागठ ।

***

२०५८ अघन ८ गटे घोराही सदरमुकाम माओवादी कब्जा कर्ला । ढेर सुरच्छाकर्मि मुँला । डिन उठनासे पहिले घोराही बजार वरपर कर्फु लागल बा । राट विराट ढान डैना फेन कर्रा बा ।

बुधरामके ढान डैना आब अक्के घाना बाँकि बटिस । ओहेसे आज डिन कलवा खवाहि हुइ टे का, जैसिक फे ओरवइहि परि कहिके मन बनैले बा ।

सुट्नासे पहिले ठरवा मेहरवक् बाटचिट हुइलिन । ‘अइ कै डेहरि ढान हुइल रि सुक्निक डाइ ?’ बुधराम पँुछल ।

जुग्नि कलि, ‘चार डेहरि जम्मे टे भर्गैल बा । नै अटाके डुइ ठो वोरिम बा, आज डाँ डुँके टे ढैना ठाउँ नै हो । बेन्से डिनके मै एक घरि मालि घुम डेम, टुँ बजार जाके ढान ढैना बोरि किन्के लैअन्हो ।

बुधराम मने मने हिसाब मिलाइ लागल । एक डेहरि ढान् बेचके कैसे नै बर्डा किने सेक्जाइ । हम्रे कठेक खाबि जे, एक डेहरि ढान टे खा पिके टरटिउहारमे जाँर लगाइ फेन पुग्जाइ । बाँकि बोरम रलक ढान बेच्के जन्निक जरावर टे कहुँ नै जा ।

अस्टे सोच्टि बुधराम भिन्सहरि चारे बाजे घारिम से वर्डा छोरे लागल ।

जन्नि कलिस, ‘अइ अभिन राटे बा । पाँच ओच टे बजे डेउ । एक घाना ढानक् लग, ओरा टे जाइ काहुन् ।’

मने बुधराम नैमानल । उ कहल, ‘आब निने खुल्गैल टे का कर्ना हो । उ मनपुरान बाजे टम्नेहे हाँक पर्टि गै सेक्लाँ । बेन टै फे हालि कलवा रिझाइ उठिस ।’

वर्गडही गाउँक करिब १०/१२ घरक् खेरहन्वा अक्के ठाउँमे रहे । मालि बनाके सक्कु जाने एक ठाउँमे जुृटके एकघरि बेंरि पिए लग्लाँ ।

मनपुरान बाजे बुधरामहे खिझ्वाइ लग्लाँ, ‘इहे नाटिक मस्टि बाटिन् राम रे । छाइहे डुर डेस पठा डेलाँ । लौलि लौला हस राट भर नम्हरैन्हिक बांैरा बाझल हस बुढिया बुढिवा परल रठाँ ।’

सबजाने ठिठ्ठा मारके हँस्ला । एक घरि रहिके हसनपुरान काका कहलाँ, ‘कठेक हल्लाबोंग कर्ना हो । बेंरि फे पिके ओराइल । आब मालि घुम्ना हो । चलि सब्जे ।’

मने अक्के घरिम उहाँक् डृस्य अचम्म बिल्गाइल । बरे ढेर गोलिगठ्ठा सहिट पुलिस ढान डौउइया किसानन् घेर सेक्ले रहिन । पुलिसनके अगुवा बुधरामके छाटिम गोलि डघैटि कहल, ‘कफ्र्यु लागेको भनेको थाहा छैन ? साले थारु ।’

इन्स्पेक्टर कड्कल, ‘धान दाँइ गर्न हिँड्या हो कि, कसैको घर लुट्न ? कसैको हत्या गर्न ?’

सब चिमचाम हो गैलाँ । होसहवास हेरा गैलिन । बगालके किसान चेचुरामहे हेगास मुटास लागे लग्लिस । उ बगालसे कुछ खरके लागल टे एकठो पुलिस्वा कहल, ‘ए कहाँ डिँडेको साले थारु । रुक् ?’

‘हेगास लागटा हजुर ।’ चेचुराम बोलल् ।

इन्स्पेक्टर कहल, ‘के हेर्छौ केटा हो । गोली ठोक्न निशाना लगाऊ । कफ्र्यु तोड्ने ? हाम्रो निद हराम गर्ने साले थारुहरु ?’

हाकिमके आडस भुइयम मजासे गिरहि नै पाइल रहे । ११ भाइ किसान एक चिहान हो गैलाँ ।

बिहान ७ बजेक समाचार फुँक्टि रहे, ‘यो रेडियो नेपाल हो । अब समाचार सुन्नुहोस् । दाङको घोराही सदरमुकाम नजिकै बर्गडहि गाउँमा आज बिहान साढे चार बजे ११ जना माओवादी कार्यकर्ता प्रहरीसँगको भिडन्तमा मारिएका छन् । उनीहरुसँग व्यापक मात्रामा हात हतियार पनि फेला परेको छ ।’

हालः भत्केपाटी, कीर्तिपुर, काठमाडौं
chaligochali@gmail.com

जनाअवजको टिप्पणीहरू