पहिचान हेरागिल

सबके अलग पहिचान रहठ । हमार थारु जातिनकेफे अपन अलग्गे पहिचान बा । अलग टरटिहुवार बा । बिल्कुले फरक नाचगान बा । अलग रितिरिवाज, चालचलन, पहिरन बा । फरक भाषा, फरक रहनसहन बा । हमार छुट्टे पहिचान बा । मने आब ओहे पहिचान हेराइ लागल बा । हमार पहिचान का आब अस्टे हेराजाइ । आइ सबजे बैठ्के एक ठाउँमे इ खिस्सा, बट्कुही सुनी ओ अपन सिहरा मेटाइ ।

खोट्कहान घर बरा मजा रहिन । उ घरक मनै फे बरा मजा रहिट । अपन घर ढौरा माटिसे पोटके महलहस् बनैले रना । मजा का मानेमे रहिट कलेसे उ घरक मनै खोट्या अपने फे खैना ओ अउरे घरक मनैन फे खवइना । टब मोरेसे उ गाउँक मनै उ घरक मनैन बरा मजा मन्ना । खोट्कहान बरकक जन्नी बरकी अन्साहा रहिन । खोट्या खाइबेर लरका पा मरली । टबसे उ बच्चक नाउँ संस्कृति ढार डेलै । खोट्या खैना फे टो संस्कृति बचैना हो कहिके संस्कृति नाउँ ढरडेलै उ लवरयक् ।

संस्कृति ढिरे ढिरे खेलट पहुरट बरवार हुइटी गैली । संस्कृति जबसे जाने जुकुर हुइली टबसे अपन डाइ बाबासे सुट्या, नठिया, कारा माङगके घाले लग्लि । अपन गोहीन्संग ठाबुडीक् घर घर खेले लग्लि ।

माटीक भाँराबर्तन बनाके, लेहङगा, चोलिया घालके ढुरीम् भात पकाके पहुनी पहुनी खेले लग्लि । ओस्टके खेलट खेलट बरवार होगिली । खोब सुग्घुर बठीन्या होगिली संस्कृति । संस्कृति बरा हौसियार लौण्डी हुइटी कहिके गाउँक मनै बात बट्वाइट । संस्कृति हमार थारुहुकनके चालचलन, भाषा, संस्कृति हेराइटा कहिके अभियान चलाइ लग्लि ।

संस्कृति पहिलेक् जमानाके लौण्डी रहिन । हमार जमानामे पहिले टे सबके हाँठेम् टरया, बाजु, बिजाइट, अग्ला पछ्ला सुट्या घालिट । आब टो ओहो नै घाँलट् डेख्ठु अच्कलिक लरकन । घेंचामे टिकहामाला, नौलखा हार, सुट्यामाला, कानेमे बिइर, बुज्कौह्वा झुम्का, झुम्की, रिङया, करैलक गेट्टी, कन्सेहरी, नाकेमे बुलाकी, फेंफी, नठ्या का का घालिट का का नै । मङगया, मगौरी सब हमार पहिचान हेरागिल ।

आब उ जमाना नै रहल । इ कल जुग्या जमाना खराब होगिल बा । संस्कृतिहे जिना मुस्किल होगिल बटीन् । आब संस्कृतिहे लग्ठिन की मै आब बुह्रागिल बटु मने मनसे मै जवाने बटु । लेकीन आब यहाँ रना मोर कौनो जरुरट नै हो । मै हेरैनु ओ संस्कृति पहिचान हेराइल कलक अक्के हो । संस्कृति मोर नाउँ किल नै हो । महि संस्कृति हुँ, काहेकी मै जौन चिज लगैठु घल्ठु टे संस्कृति बचल बा । आब उ चिज कोइ घल्बे नै करट । कोइ बचैनामे नै लागल हो । सबजे टे बचैना नाही बेच्नामे लागल बाटै कलेसे मोर अस्तित्व का रहिगिल । मोर अस्तित्व नै हो टे मोर जिना का फाइदा । यिहीसे मै मोहना लडियक ढिक्वा टर गैलेसे हुइट । आब मै मुना अवस्थामे पुग्गिल बटु । महि कोइ जिवाइ सेकी टे यहे कल जुघ्या लरका जिवइही टे जिवइही, नै टे आब मै मोहना लडियम् पुगल हुँ । लडिया हुइटी कहाँ जैम कहाँ नै । इ कलजुघ्या लरका महिन खोज्ही टबु नै भेटैही । मै समुन्दरमे मिल्टी कहाँ पुग्जिम् कहाँ नै महिन फे पटा नै हो ।

संस्कृति बुडी हम्रिहिन छोरके जाइ लग्लि कहिके कुछ कलजुघ्या लरका जुरमुरैलै । जुरमुराके हेराइल संस्कृतिहे खोजे लग्लै । संस्कृति हमार ठन रहल सारा सैमर लेके हेरागिल बटी । चली जाइ खोजे । खोज्ना क्रम अपन घरसे सुरु करलै । जब अपन घर नै पैलै टे अउरेक घर कहाँ पैही । अपन घर हुइटी अपन परोसी घर खोज्लै । परोसी घर नै मिल्लीन टे ओस्टके करटी अपन पूरा गाउँ खोज्लै । अपन गाउँमे नै पैलै, डोसर गाउँ जाके खोजे लग्लै । वहाँ जाके पुछे लग्लै ।

हमार संस्कृति हेरागिल बा । कोइ डेख्लो कि नाइ ? हम्रे नै डेख्ले हुई के हो संस्कृति ? अरे के रहि संस्कृति । हमार गाउँमे भेग्वा हेरागिल बा । डेहरी हेरागिल बा । देवी देवता हेरागिल बाटै । कोइ कोइ देवी दुर्गन्हे फेक डेले बा । थारु ढोटी हेरागिल बा । डोला, डोली, गितबाँस, सजना, ढमार, सन्ढ्रा, भौका, अरवा, छट्री, बुलाकी, बेन्ठी, ढकिया, छिट्वा, छिट्नी, ढक्ली, धान डैना घाना, सुखुन, खह्री, खेन्ह्वा, सुप्पा, बिँरा, सुप्ली, पौवा, ओड्रा, सब चिज हेरैटी बा । बहुट कुछ टे हेरागिल बा । टबेटो खोजे निकरल बटी ।

चली टो हमार गाउँमे फे नै हो । मै फे जाउँ खोजे । हमार यहाँ नै हो टे आब जाइक टे परल खोजे काहुँ । नै टे अस्टे करट करट हमार अस्तित्व फे हेराजाइ । आउर टे आउर हमार भाषा फे हेरैना टरखरमे बा । चली जाइ खोजे, अपनेन्के गाउँमे फे बहुट चिज हेराइल बा । चली जाइ आब डोसर गाउँ खोजे । कहि डोसर गाउँ ओर रुकल बा कि ? संघारी हमार संस्कृति हेरागिल बा । अपनेन्के यहाँ बावइ कि नै कहिके खोजे आइल बटी ? खै टे बा कि नै हमार यहाँ । बटाई टे का का चिज हेराइल बा । सायद हुई टे बटैम । का का चिज हेराइल बा कलेसे डाइबाबा, राउटमाउ, जेठ्वाजेठीन्या, बुडीबुडु, बरजनेफे, आउर टे आउर बहुरया फेन हेरागिल बाटी । हमार यहाँ फे नै हो हेरि । यहाँ टे जम्मा मम्मीबुवा, डाडाडीडी, बाजेबज्यै, बाबु किल बटै । हमार गाउँमे टे डाइ बाबा कना चिज पहिलेही हेरागिल बा हो । हमार फे खोजे जाइ परनाहस बा । चली जाइ टे खोजे । एकसे दुई, दुईसे तीन होजाब टे आउर मजा रहि । चली जाइ उ वहाँ बिल्गाइटा ।

उ गाउँ बा कि रुकल । सायद पहुनी खाइठुई टे भेटाजाब । चली जाइ टे । जाइट जाइट डोसर गाउँमे फे पुग्ठै । वहाँ जाके पुछे लग्लै । वहाँ गाउँक् मनैफे कठै । हमार यहाँसे फे बहुट कुछ हेरागिल बा । बटाई टे अपनेन्के वहाँसे का का चिज हेराइल बा । का हेराइल बा कलेसे बटाउँ । बटाइ ना । लि टो सुनी । ठोकौनी, सोरौहनी, औली, भोजहर, निकासी, हरेरी, नठ्या, भल्मन्सा, चिराकि अघरिया, कठ्वक लह्रिया, नम्रैहनीक चोक्लक औङ, ठरवाटी ग्रिस(सुरिक मोटके), जाँर छब्ना छब्नी बन्कसके, लस्री बिन्ना लहरा, खटीया बहुट कुछ हेरागिल बा हेरी हमार यहाँसे फे । लेउ टे आब अस्टे करबो । ढीरेसे सबचिज हेरवाइल करबो कि का ?

चली अपनेफे खोजे । अपनेफे बरा कलजुघ्या लरका हुइटी काहुँ । सब चिज हेरवाइल करना । पाछे पुस्ता पाछे बुद्धि कहेहस । पाछेसे जाके आब खोज्बी टे कहु हलहल मिली । पहिलेसे इ अभियान चलैटी टे सायद आबलक नै हेराइल रहट । कैसिन आब गाउँ गाउँ खोजक परटा । यहाँ जम्मा जे भल्मन्साहे बड्घर कहे लागल बाटै । कुछ दिनमे हमार लरका भल्मन्सा कबी टो पुछही । का हो बाबा बड्घर कलक ? भल्मन्सा हो कबी फे । चली अपनेफे बरा पटबिस्सर मनै बटी काहँु । अपन गाउँसे सबचिज हेरवाइल करटी । चली अपनेफे खोजे । नै घोच्चारम मारम । बरा संस्कृति हेरवाके बरा बरा बाट करुइया ।

खोजे फे टे जाइ परल काहुँ । बचैना टे नाउँ नै लेठी । हमार संस्कृति हमार पहिचान हो । थारुनके गहना हो भर कहे जन्ठी । पहिचान हेराजाइ कलेसे पाछे अपनेक् अस्तित्व फे नै रहिजाइ ।

चली चली । ज्यादा बाट ना बत्वाइ । इ गाउँसे उ गाउँ जाइट जाइट फेनसे औरे गाउँ जाके पुछे लग्ठै । वहाँक् मनै फे हमार बहुट कुछ हेरागिल बा कहिके गुनासो करे लग्ठै । वहाँक् मनै फे बटाइ लग्ठै ।

हमार यहाँ टे झन देवी देवताके रना घर मरवा हेरागिल बा । देवठन्वा, बेन्ह्वा, कुट्नी बुह्रयक् घर, बनसप्टीफे हेरागिल बा । जहाँ टहाँसे अइबो टे नघान कट्ना चलन फे हेरागिल बा । अपने फे हमार जस्टे दुखयारी हुइ । संस्कृतिके नाउँ निसाना फे नै राखके हेरवा डरली । चली अपने फे खोजे । कि नेतन्के नन्हे बरा बरा बाट किल बटवइना बा । बाट भर बट्वाइ जन्ना, करे भर नै जन्ना । मुहसे भर करना । हातगोरसे भर अक्को करे नै जन्ना । इ अच्कलिक् लरकनके चलावे हो काहुँ ।

ठीक बा चली जाइ संस्कृतिहे खोजे । मै नै जैम ठोरे कहटु । जैम टे काहँु, नै जाइहस घघोटे लग्ठी । मै फे टे बुझ्ठु । बुझके फे बुझ पचाइल हो कहिके कहे नै मिलल । सबकोइ टे जानटी हमार संस्कृति हेरैटी जाइटा । मने कोइ चाले नै करट । कैसिक बचाइ कहिके । आब हम्रे अपने चाल करब टब ना औरे जे चाल करही । चली बठीन्या गाउँ ओर खोजे । सायद ओहोर सोरौहनी खाइटा कि केक्रो लरकक् ।

जैटे जैटे बन्वामे एकठो गयरवाहे डेख्ठै । कठै इ गाउँमे हमार संस्कृतिहे डेख्ले बटो । नै डेख्ले हुँ हजूर । मै गयरवा मनै नै डेख्ले हुँ हेरी । मै गुरुवा फे बटु । मोर फे टमान चिज हेरागिल बा । अपनेन्के कुछ खोजटी कलेसे मोर हेराइल चिज फे खोज डेबी ना । का हो बटाइ सेकब टे खोजडेब । अरे का चिज रहि हजूर । गुरै पाटी करना टे करठु मने टोक्टा हेरागिल । ओ गैया गोरु चह्रैना टे चह्रैठु मने एक दुई ठो गोरु रलक कारण ठङला, ठाह्राफे हेरागिल बा । हस्या बाँका अट्कोइना करढुन हेरागिल बा । सेक्बी कलेसे एकठो आउर चिज खोजडेबी करढुनमे घलैना छोटमोट हस्ली हेरागिल बा । उ जैसिक फे खोज डेबी । मोर नट्या ओ नटीन्यक् रक्षा करुइया कोइ नै हो । मोर नटिन्यक् मनोबल कमजोर होगिल बटीस । नै टे टोर करढुनमे हस्ली पली बा टै काहे डरैठे कलेसे उ खुशी होजाए । आब टे उहि खुशी परना बहाना फे नै हो । मोर हस्ली हेरागिल कहिके खोबसुन रोइट । उ फे कलजुघ्या लरका ना हो । का करी रोके चित बुझा लेहेठ । मोर कहल सामान ना बिस्रै हो ना । जैसिक फे पुछ डेहो । टोहनके चाहल चिज सायद आघेक गाउँमे हुइ । जाइ सायद कोइ डेख्ले हुइ कलेसे बटा डीही ।

डोसर गाउँ जैठै टे उ गाउँमे फे बहुट कुछ हेराइल रठीन । भैंसा भैसिन्या बहन्ना मलिया, सिकहर, बैहगा(भरवा बोक्ना लपर लपर), धनवासी, टीक्ठी, अहरी, सिरट्टा, बिंरा, बेररी, पिरका, कहुरा हेराइल बा कहटी उ गाउँक भल्मन्सा एक्के साँसीम सब चिज बटाइट । खोजट खोजट मिच्छाके कलजुघ्या लरका बन्वामे एकठो रुख्वा टर बिसाइट रहिट । टब दुई ठो लरका पहुनी खाइ जाइट रहिट । टब ओहे पहुनी खाइ जउइया भेभ्ला ओ भोँडु कना लौण्डा लरका बटैलै । वहाँ मोहना लडिया ओर टमान जे लाइन लागल जाइटै टुहरे फे टो नै जाइटो वहै । जैबो टे जाउ नै टे उइने फे छोरके चलजिही ।

जब वहाँ जैठै टे नाकम्, कानम्, गोरम, घेचम, माँगम घल्ना सब चिज लाइन लागल मोहनामे सम्याइट रहिट । बैहगा, डोला, डोली, गितबाँस, सजना, ढमार, सन्ढ्रा, भौका, अरवा, छट्री, बुलाकी, बेन्ठी, ढकिया, छिट्वा, छिट्नी, ढक्ली, धान डैना घाना, सुखुन, खह्री, खेन्ह्वा, डफला, खन्ढरा, सब हमार पहिचानसे जुरल चिज हमार कोइ वास्ता नै करठो कहिके मोहनामे सम्याइट रहे । कुछ चिज पकरलै टे अब्बा लेहंगा, चोलिया, भोजहर, गुरहीहे पहिचान हो कहिके सहेरले बाटै । भेग्वा हमार समय सुहाउँदो नै हो कहिके उहि पकरबे नै करलै टे सम्यागिल, हेरागिल । भेग्वक नाउँ निसाना नै हो । भेग्वा किताबी पानामे किल सीमित बा । संस्कृति महिनहे बचाउ बचाउ कहट कहट कठ्ठैली लह्रियामे बैठ्के सम्यागिली । कहुइया सब कोइ करुइया कोइ नै । चली चली कहुइया सब कोइ, नेगुइया कोइ नै । इ बचाइ उ बचाइ कहुइया सब कोइ, जी जानसे लगुइया कोइ नै टे पहिचान बची । कहि किल नै, करी फे । टब बचि पहिचान ।

अभिन फेन समय बा । बहुट कुछ बचाइ सेक्ना अवस्था बा । हम्रे वास्ता नै करब टे अभिन फेन आउर संस्कृति हेरैना सम्यैना अवस्थामे बा । समाजमे अपनेक व्यक्तिगत पहिचान बा । ओकर संगसंगे सामाजिक संस्कृतिसे जुरल फे पहिचान बा । सामाजिक पहिचान बचि टब ना अपनेक व्यक्तिगत पहिचान मजबुट रही । टब अपनमे अपनही गर्व करे सेक्बी । याद करी बिचार करी । अब्बा ध्यान नै डेब टे कब डेब । जब हमार पहिचान जम्मा हेराजाइ, लोप हुजाइ । किताब कापीमे किल सिमित होजाइ टब ध्यान डेब टे हमार पहिचान का रहिजाइ । हम्रे फे पश्चिमा संस्कृति हमार जिन्गीमे मिलेहस हम्रे फे अउरेकमे मिलजाब । टबसे हमार अस्तित्व टे का नाउँ निसाने मेटजाइ । आइ मिली जुरमुरराइ । भाषा संस्कृति बचाइ । आपन पहिरन पहिचानहे आगे बह्राइ । यहाँकिल नाही विश्वमे चिनाइ । आपन भाषा संस्कृति प्रति गर्व करी । टब लरका फे गर्व करही । नै टे कहिही हाम्रा मामा माइजु त थारु हुन यार । पहिचान जोगाइ । लरकनहे थारु भाषा संस्कृति सम्बन्धी ज्ञानगुण सिखाइ । लरकनहे कना मौका नाडी । रणभुल्लमे ना पारी । टब कोइ नै पुछी, बुडु हमार पहिचान हेरागिल कि का ?

हसिया लेबो कि बेट ? टोहार आउर मोर सदा दिन भेट ।

जय गुर्वावा । जय भाषा । जय संस्कृति । जय पहिचान ।

कैलारी–६, कैलाली