थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत १४ बैशाख २६४९, अत्वार ]
[ वि.सं १४ बैशाख २०८२, आईतवार ]
[ 27 Apr 2025, Sunday ]

म्वर जनगणना म्वर सहभागिता २०७८

पहुरा | २२ श्रावण २०७८, शुक्रबार
म्वर जनगणना म्वर सहभागिता २०७८

यी साल मनैन गन्नम (जनगणना) लगभग ५० हजार मनैन लगैल बा । ओम्नहसे, गणक सुपरभाइजर ८ हजार ओ गणक ३९ हजारसे फे ढ्यार मनैन घरघर जाक डाटा विटोर्ना जुम्माडेलबा । और जनगणनासे यी सालके गणनम पुछ्ना प्रश्न डान्चे फरक डेखाइट । मुख्य प्रश्न, सामुदायिक प्रश्न, ओ घरधुरी जानक लाग ३ मेरिक प्रश्न छपैल बा । यम्न लगभग ५५ ठो सम प्रश्न सिम्वाटल बा । जमाना अन्सार कुछ ठाउँ भर प्रविधिह खासकैख ट्याबलेट मोबाइल, गणना सफ्टवयरके भरपुर बेल्सना तयारी कर्लबा कलसे कुछ ठाउँ भर पुरान विधिक फारम जो भरैने बा ।

नेपालके जनगणना घट्गरसे झँक्लसे हर गणना पहिलक गणनासे जात, धर्म, बोल्ना भासम डान्चेचे फरक विल्गठ । २०७८ सालिक १२ वाँ गणनम फे ढ्यार चिजवरन, जात धर्ममे फरक डेखैने बा । सायद ढ्यार सामाजिक जागरुक्ता, समाबेशी नीति, सशक्तिकरणके कारणसे देशक भाषिक, साँस्कृतिक, जातिक, आर्थिक समृद्धि फे बह्रल विल्गट ।

नेपालके जनगणनक इतिहास घट्गरसे झक्लसे सन् १९११ से १९४१ टक बुझ्लसे ४ चो मनैन गन्ना काम हुइल टब्बु उ ब्यालम खाली टौगर ओ चोड्गर मनैन केल गनट । लर्का बच्चा, बुह्राईल खुह्राइल, जन्यावनक कौनो मेरिक डाटा नैलेहँठ । उ ब्याला मनैन गन्ना कलक अंग्रेज (ब्रिटिश) सरकार, फौजीम भराना हुइक लाग बल्गर ओ जोधा मनैन छानछान लैजाए । भारत जब अंग्रेज हुकनसे मुक्ति हुइल, बहुट पाछ सन् १९५१ के गणना हेर्लसे भर ढ्यार बडलाव देख परल । खासकैख, देश करोट लिहल बाट, सामाजिक बड्लाव, जनसाङ्खिक डाटा फट्कारसे हेर मिलल । देशम हुइल राजनैतिक, आर्थिक सामाजिक परिवर्तनसे प्रजातन्त्रके लहर चलन । मनै आपन बाट बिना डरैल बटाइ पैना हुइल, लिखाइ पैना हुइल । सन् १९९० साल पाछके तथ्याङ्क भर जातिय, भाषिक, धार्मिक समूहके हिसावसे अन्तरजातिय, अन्तरधार्मिक बाट फट्कारसे बुझ सेक्ना हुइल ।

सन् १९५१ वर करल जनगणनम नेपालम बोल्ना नेपाली भासाक लकजम्म ४४ ठो केल डेखाइल बा । १० वर्खा पाछ १९६१ के गणना हेर्लसे नेपाली भासा उल्ट घट्क जम्म ३६ ठो डेख परल । भाषा घटल विल्गटि गैल जब १९७१ सालके गणना हुइल ओम्न आउर घट्क १७ ठो केल नेपाल भासा विल्गल ।

असिक हेर्लसे गणना करबेर प्रश्न पुछुइया मनैनम फे भर परठ ओ गणना नीति, गणना करक लाग तयारी का बा उ फे माने ढरठ । गणना कर्ना कलक देशके राजनैतिक, सामाजिक, साँस्कृतिक, आर्थिक बृद्धि विकासह तालमेल मिलैना रलक ओर्से नेपालम यी कामह बहुट पाछ महत्व डेक करल विल्गठ । सन् १९९० साल वर नेपालम प्रजातन्त्र आइल, मनैनके चेट राजनैतिक खुल्लिन् मनैन बोल्ना छुट मिलल्, नेङ्गघुम कर्ना, आपन मनम लागल काम करपैना हुइल, यहीसे मनैनम ढ्यार बड्लाव डेख परल । ओहओर्से हुई सन् १९९१ के जनगणनक डाटा हेर्लसे ढ्यार बाटम बह्रल डेख परल खासकैख, आदिबासी जनजातिके बोल्ना भासक सङ्ख्यम बह्रल डेख परल ।

पहिल्हक जनगणना ओ सन् २००१ म करल जनगणना एक्क ठे भिराके हेर्लसे बद्री भुँइयक फरक डेख परठ । सन् २०११ के जनगणना ढ्यार वैज्ञानिक विल्गठ टब्बु फे सब मनैनक विचारह भर सिम्वाट नैसेकल । जस्टकि, यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसङ्यकके डाटा हेर्लसे आम्हिनसम नैढरल हो जबकि विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनके अनुसन्धानसे जम्मा मनैनके सङ्ख्यक १० प्रतिशत यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसङ्यक बाट कहठ । सन् २०११ म ढ्यार बाटह लग्घसे विश्लेषण कर्ना हिसावसे प्रश्नावली बनाइल डेखपरल । सर्ज राष्ट्रके विकासक लाग जनगणना एकदम महत्वपूर्ण काम हो कैख फट्कार बुझाई विल्गट । उ सालिक जनगणनासे नेपाल भासा कैख १२३ ठो भासा विल्गट ओम्नहसे १९ ठो भर और देशक भासा बेलसुइया फे डेखपर्ल जस्टकि, अरबी, रुसी, चिनियाँ, स्पेनिश, अङ्ग्रेजी बोलुइया फे डेखपर्ल । पाछ राष्ट्रिय भाषा आयोग ठप ८ ठो भासा फे पट्टा लगाइल, सायद यी बरस उ फे ठपजाई ।

आदिवासी जनजातिनक लौव लौव भासा पट्टा लग्लसे फे कुछ भासा भर हेरैना (लोप) हुइना डर फे पला बा । सन् २०११ के जनगणनासे पट्टा लागल ३७ ठो भासा बेलसुइया मनैनके सङ्ख्या भर १ हजारसे फे कम बाटिन् । ओम्नसे, डुरा, कुसुन्डा, तिलुङ्ग भासा बोलुइया मनै बिठाकेल (अक्क ठो) बचल बाट, सायद यी सालिके जनगणनाम हुक्रना मेट होजैही ।

मनैनके जातिय पहिचान ओकर भासा ओ धरमसे एकडम लग्घ नखाइल रहल ओर्से पहिल चो सन् १९९१ जनगणनम धरम ओ भासाह फे ध्यान डेहल रह । उ सालके जनगणना हेर्लसे नेपाल देशभर ६० मेरिक केल जात डेख पर्ल ।

नेपालके भाषिक विविधता, फरकपन बुझक लाग केन्द्रिय तथ्यांक विभागयी साल डान्चे लौवमेरिक (सृजनात्मक) प्रश्न फे पुछुइया बा । जस्टकि, टुहनके मातृभाषा का हो ? ड्वासर भासा का बोल्ठो ? टुहन्के अघट्यक पुर्खन का भासा बोलै ? यी मेरिक प्रश्नसे नेपालम कौन कौन भासा रह ट या कौन कौन भासा मुअगैल बा कना बाट लिरौसीसे चिन्हा पार सेक्जाई ।

अब्ब ढ्यार आदिवासी जनजाति नेपाली भासा बोल्ना ओ स्कुलिम फे नेपाली पहर्ना हुइलकओर्से आपन मातृभाषा जो नेपाली हो कना डर फे बा । नेवाः, मग्गर, राई, लिम्बु, थारु जातनक परिवारम नेपाली भासा बोल्ना लहर डेख्कयी गणनम नेपाली भासा बोलुइया मनैनके सङ्ख्या ढ्यार विल्गट कि कना बुद्ध्यार मनैनके कहाइ बाटिन । अब्बके डेख परल साँस्कृतिक बड्लाव, धरम बड्लना लहर डेख्क अन्तरजातिय, बहुभाषिक, बहुधार्मिकके आँकडामे असर फे परट कि ? कना बुझाइ डेखाइठ ।

शुरु शुरुवर जब नेपालम सन् १९५२–१९५४ वर तथ्याङ्क ढर्ना शुरु कर्ल टब हिन्दु बौद्ध ओ इस्लाम लगाख ३ ठो केल धर्म रह । पाछक १९६१ के जनगणनम जैन ओ क्रिश्चियन फे ठप गैल । ओस्टहक, सन १९९१ के जनगणनाम किराँत धरम फे ठपगैल । सन् २००१ वर सिख ओ बहाई २ ठोे धरम नेपालमफे डेख परल । सन् २०११ के जनगणनाम बन ओ प्रकृति पुजक कैख २ ठो धरम ठपल डेखाइट । नेपालम लौव लौव धरम ठप्पन हुइटि जाइटा, यी सालफे थारु ओ और समुदाय हमार छुट्ट धरम बा, हम्र हिन्दु नै हुइटि कना बाट फे उड्गराल ओर्से एक डुठो धरम ठपजाइठ कि ?

धरमके बाट हेर्लसे शुरु शुरुक जनगणनम नेपालम हिन्दु धरम मनुइया ८९ प्रतिशत डेख परल रह । पाछ डानडान्चे घट्क ८१ प्रतिशत केल डेख परल । सन् १९५१ के जनगणनक डाटा हेर्लसे ० प्रतिशत रहल क्रिश्चियन सन् २०११ के तथ्याङ्कसे भिरैलसे १.४ प्रतिशत बह्रल डेख जाइठ । डुन्या भर हिन्दु राज्य कैख चिहिन गैल नेपाल अब्ब हेर्लसे हिन्दु धरमके सङ्ख्यम लग्ढार गिरावट आइल डेख परठ । नेपालम लौव संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र शासन ब्यवस्था हुइल सङ्ग धर्म निरपेक्ष फे हुइल । अब्ब नेपालम डेख परल गुपचुपम धरम गुरुहुक्र धरम बड्लना अभियान फे चलैलक ओर्से यी सालके जनगणनम धरममे डेख परल बड्लाव नैसोचलहस बहर्ने बा ।

हुइना ट धरम कलक मनैनक व्यक्तिगत विचार हुइन । किउ मनै नास्तिक फे बाट, भग्वान डेउडुर्गा, डिँउटन पुजाआँटी छाँकीबुन्डा नैढर्कैठ । गणक हुकन परिवारके मनैनसे अलग्गहोक ओइन्क भासा, धरमके बाट पुछबेर बट्वाइ पैना, आपनखुसी रोज पैना फे बाटिन । टब्बु फे हिन्दु धरमके ढर्का यी सालके जनजणनम टर टस्कना डेखपरठ ।

मनैनके जातिय पहिचान ओकर भासा ओ धरमसे एकडम लग्घ नखाइल रहल ओर्से पहिल चो सन् १९९१ जनगणनम धरम ओ भासाह फे ध्यान डेहल रह । उ सालके जनगणना हेर्लसे नेपाल देशभर ६० मेरिक केल जात डेख पर्ल । पाछ सन् २००१ के जनगणनक डाटा हेर्लसे बहर्क १०० ठो जात विल्गैल । यीहिसे पहिलक सन् २०११ के जनगणना हेर्लसे नेपालम १२५ ठो जात ओ १२३ भासा बेलसुइयन डेखपर्ल ।

असिक पाछक तथ्याङ्कह नाप जोख कैख हेर्लसे ढ्यार मनैम पहिचानके पठ चेट खुल्टि गैल डेख परठ । नेपालम रहल जातजाति ओ भासा धरमके सङ्ख्या बहर्टि जाइटा । सायद पहिलक ढ्यार जातनके थर मेल खैलक ओर्से फे हुइ सेकठ खासकैख दलित जातिनक थर ओ गैर दलितनके थर ढ्यार मिलठ । ओह ओर्से अब्ब आदिवासीनके सङ्ग बादी ओ कामी जातनक सङ्ख्यम फे ढ्यार बड्लाव आइल डेखपरठ ।

जनगणनासे जनसाङ्ख्यक, देशके आर्थिक काम कार्बाही, आपन मनैनके शिक्षा ओ साक्षरता, नागरिकके बैठ्ना आवास घरेलु सुविधा, शहरीकरण, प्रजनन् स्वास्थ्य, मातृ बाल मृत्युदर, सीमान्तकृत समुदाय, अनुसुचित जातजाति, भासा धरम, नाङ्गर लुल अपाङ्ग, एकल, राँर, बुह्राइल छिप्पल पाकल मनैनके जानकारीक लाग कैजाइठ । जनगणनक सहारासे संघीय, प्रदेश ओ स्थानीय सरकारके लाग योजना बनैना, सामाजिक, राजनैतिक, आर्थिक विकासके लाग एकदम मजा खुराक मिल्ठिस ओ यकर सङ्ग राष्ट्रि ओ अन्तर्राष्ट्रिय स्तरम फे जानकारी डेहक लाग लिरौसी बनाइठ । ओस्टक, जनगणनाके सहारासे निर्वाचन क्षेत्र, संसदीय, विधान सभा, प्रदेश सभा, स्थानीय निकाय लगायत और फे जस्टक आरक्षणके लाग, समानुपातिक समाबेशीक बाट फे जनसाङ्ख्यिकीय तथ्यांकके सहारासे कर जाइठ । ओट्र केल नाही, जनगणना गैल १० बर्खाके प्रगति समिक्षा करक लाग, सरकारके चालु योजना अनुगमन करक लाग ओ सब्बसे भारी बाट ट भविष्यम कर्ना योजनक लाग ढुँर खम्हा जो हो । देशके मेरमेरिक रणनीति, विकास योजना बनाइ बेर, आर्थिक स्रोत परिचालन करक लाग जनगणना नैहोके नैहुइना हुइलक ओर्से यी एकडम महत्वपूर्ण रहठ । ओह ओर्से आपन सहभागिता ओ पहिचानके लाग आपन भासा, धरम, रिटभाँट, रहनसहन, चालचलन, सिपकला लिखाइ नैछुटैना हो । जातिय पहिचानके लाग यी सब्से बर्वार मौका हो ।

जय गुर्बाबा

जनाअवजको टिप्पणीहरू