नेपालका कामकाजी महिलाहरू: मानसिक स्वास्थ्य र सामाजिक जिम्मेवारी

नेपालमा महिलाहरूको जीवनमा मानसिक स्वास्थ्यको महत्व दिनानुदिन बढिरहेको छ। कामकाजी महिलाहरूलाई कति चुनौतीपूर्ण र दबाबपूर्ण जीवनयापन गर्नुपर्दछ भन्ने कुरा हामी सबैलाई थाहा छ। यिनीहरूका दैनिक जिम्मेवारीहरू—घर, परिवार, र कार्य—तीव्र मानसिक दबाब र शारीरिक थकानको कारण बन्न सक्छ।

नेपालमा महिलाहरू सामाजिक र पारिवारिक दृष्टिकोणबाट कति दबाबमा छन् भन्ने कुरा प्रायः थाहा हुँदैन। यहाँका महिलाहरू परम्परागत र आधुनिक जिम्मेवारीहरू बीच संघर्ष गरिरहेका छन्। घरको कामकाजी महिलाले आफैंलाई आत्मसमर्पण गर्नु पर्ने स्थिति निकै सामान्य छ। यसका कारण उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या उत्पन्न हुने सम्भावना बढ्दो छ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) का अनुसार, ५०% भन्दा बढी महिलाहरू मानसिक स्वास्थ्य समस्याबाट पीडित छन् र नेपालको अवस्थाले यसको साक्षात्कार गर्छ। नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद् (NHRC) को २०२१ मा गरिएको अध्ययनले भनेको छ कि नेपालको महिलाहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा ४५% महिलाले तनाव, चिन्ता र डिप्रेसनका लक्षण महसुस गर्ने गरेका छन्।

नेपालमा महिलाहरूको मानसिक स्वास्थ्य समस्याको ठूलो कारण पारिवारिक दबाब, घरेलु हिंसा र कार्यस्थलमा लैंगिक भेदभाव हो। नेपाल सरकार र विश्व बैंक का अनुसार, महिला श्रमिकहरूको ४०% भन्दा बढी कार्यस्थलमा तनाव र मानसिक दबाबको सामना गर्छन्।

पश्चिमी देशहरूसँग तुलना गर्दा, नेपालका महिलाहरू अझै पनि मानसिक स्वास्थ्य र पारिवारिक दबाबका कारण उच्च जोखिममा छन्। उदाहरणका लागि, युएन विमेन को २०२० रिपोर्टले देखाउँछ कि नेपालमा महिला कामकाजी व्यक्तिहरूको ५०% भन्दा बढी मानसिक तनाव र पारिवारिक जिम्मेवारीहरूको कारण थकान महसुस गर्छन्। यसरी, महिलाहरूको जीवनमा मानसिक स्वास्थ्यको चिन्ता अझै बढी महत्त्वपूर्ण बनिरहेको छ।

नेपालका कामकाजी महिलाहरू समाजमा उचाई हासिल गर्नका लागि संघर्ष गर्दैछन्, तर अझै पनि धेरैको लागि पारिवारिक र सामाजिक जिम्मेवारीहरू अत्यधिक बोझपूर्ण छन्। यही कारणले गर्दा यिनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यको हिफाजत र सुधारका लागि संरचनागत र सामाजिक सुधार आवश्यक छ। महिला सशक्तिकरणका कार्यक्रम र समावेशी समाज निर्माण गर्नु हाम्रो सामूहिक जिम्मेवारी हो।

कसरी हामी कामकाजी महिलाहरूको जीवन र मानसिक स्वास्थ्यलाई सुधार गर्न सक्छौं? यसको उत्तर केवल सरकार र संस्थाहरूको नीति परिवर्तनमा मात्र होइन, प्रत्येक नागरिकको सोचमा पनि परिवर्तन ल्याउनु पर्छ। महिलालाई सशक्त बनाउन र मानसिक स्वास्थ्यको हिफाजत गर्न, तिनीहरूको पक्षमा संरचनात्मक सुधार आवश्यक छ।

नेपालका महिलाहरूलाई सशक्त बनाउने, मानसिक स्वास्थ्य र पारिवारिक जीवनको सन्तुलन खोज्ने कार्यमा हामी सबैले योगदान पुर्याउन सक्छौं।

लेखक खाती काेसिस नेपाल कैलालीमा कार्यरत हुनुहुन्छ ।