मोर गाउँ ओ गुरही

मोर गाउँ छोट बा,ओ यी छोट ठाउँ हो जहाँ टमान फरक जाति ओ धर्म मन्ना मनै बैठ्टै । पहिले मोर गाउँहे ‘तुलसीपुर’ कहिके चिन्हजाए, आब भर मोर गाउँहे ‘थेवै’ कहिजाइठ । यी घोडाघोडी नगरपालिका वठा नम्बर १० पहलमानपुर कैलालीमे अवस्थित बा । यी धनगढी उपमहानगरपालिकासे ५० किलोमिटर पूरुब बा ।

पहिले बेलायती कम्पनी हमार गाउँ जाइक लाग डगर बनैले रहिट । ओइने गाउँक लग्गे रहल बनुवक रूखवा काटिट ओ उहाँसे कठुवा लैजाइट । टबेमारे, ‘थे’ के अर्थ स्थान (ठाउँ) ओ ‘वई’ के अर्थ डगर (मार्ग) हुइठ ।

हमार पूर्खाहुक्रे हम्रिहिनहे यकर बारेमे बटैठै ओ उहाँहुक्रे विश्वास करठै कि यी एक सच्चा कथा हो । मने मै पक्का नैहुँ कि यी सत्य हो कि नाइ । महिन भर्खर मोर बाबा पहिले बाट सुनैलै ।

मोर गाउँमे विगतमे कम्टीमे (४ वा ५) किसानहुक्रे रहिट । यी एकडम छोट गाउँ रहे जहाँ ठोरचे मनै बैठै । पाछे यहाँ टमान मनैनके बसाई सराई हुइल ओ सक्कु जे खुशी जीवन बिटाइ लग्लै, ओइनके आ–अपन जीवन जिना टौर तरीका, फरक परम्परा आ अपन धर्म संस्कृति बाटिन । ढिरेसे टमान किसानहुक्रे स्थापित हुइलै ओ आब मोर गाउँमे सय से ढेर किसानहुक्रे बाटै ।

उ बेला मोर गाउँक् विकास हुइल नैरहे ओ रोड खराब रहे । एकडम नैमजा रहे कलेसे फेन हुइठ । उहाँ टमान खोल्टा रहे गाडी चलैना कठिन रहे, नेंग्ना फेन कर्रा रहे । आब यी मजा बनागिल बा ओ दिनदिने मोर गाउँमे द्रुत गतिमे विकास हुइटा ।

गाउँमे मनै (छिमेकीहुक्रे) खुशीहुके बैठल बटै । ओइने एक औरे जनहनहे सहयोग करठै, जब कोइ समस्यामे बा वा कुछ खाँचो बा, वा कुछ अभाव बा कलेसे । अइसिन बह्रिया प्रणाली परली बा हमार गाउँमे । यी अभिन मोर गाउँक् कुछ ठाउँमे फेन प्रचलित बा । पहिले जस्ते मोर बुडी एकठो जन्नीहे दुई गिलास चाउर डेली ओ उ मोर छुट्की बुडीहे सिढ्रा डेली । मने आब कम ठाउँमे किल यी अभ्यास करजाइठ टबे यी समस्या नाइहो । मोर गाउँ लगायत अभिन टमान गाउँमे अभिनफे मुख्य समस्या कलेक गुरुवा (धामी–झाँक्री) उप्पर विश्वास कैना हो । हो, अप्नेहुकन पटा हुइ टमान मनै बिरामी हुइलेसे अस्पताल ओ क्लिनिक जैनाके सट्टा गुरुवाक भर परठै । उहाँहुकनके धारणा बा कि गुरुवासे घाउखटरा, सक्कु विमारी चोख्वइठै, मने जे भोगठ उहीहे कर्रा परल रहठ ओ यिहे दवावके कारण ओइने आत्महत्या फेन करे सेक्ठै । घाउखटरा, सक्कु मेरिक विमारीके विकल्प गुरुवा बैडवा नइहुइट कना विश्वास बह्रटी गैलपाछे आब टमान मनै यकर सट्टामे अस्पताल जैठै ओ ठिक हुइठै । मने कुछ ठाउँमे अभिनफे अन्धविश्वासके गलट अभ्यास जारी रहल बा ।

मोर गाउँमे हम्रे एक परिवारके रूपमे सँगे बैठ्ठी । हम्रे सक्कु उत्सव, प्रत्येक घटना, हरेक दुःख ओ सबके आनन्द लेठी ओ मनैठी । हम्रे एक छोट समुदायमे बैठ्ठी ओ कुछ छोट चिज फेन विकास करेक लाग एक औरमे मजा विचार साटासाट करठी । मै कहेहस हम्रे हरेक उत्सव मनैठी ओ रमाईलो करठी । यहाँ ‘गुरही’ कहिके चिन्जैना ‘थारू’ पर्व बा ओ यी काल्ह (सावन १० गते) मना जाइटा । टबे आब यकर बारेमे कुछ चर्चा करी ।

महिन यकर बारेमे ढेर पटा नैहो । यकर कुछ जानकारीके लाग मै बाबासंग जानकारी लेनु । उहाँ महिन यी टिहुवार ‘गुरही’ के बारेमे कुछ सुझाव डेलै । यी केवल साधारण चाड हो । यिहिहे थारू समुदायके पहिल उत्सवके रूपमे मनैठै टबसे एक पाछे औरे चाड सुरु हुइठ । यी केवल कुवाँरी लवण्डीहुक्रे मनैठै । पहिले सक्कु मनै खेतुवक काम ओरवाइट (धन लगैना) टब उहाँहुक्रे यिहे उत्सव मनाइट (धन लगैना ओरौनी) यिहिहे थारू ‘हरडहुवा’ कठै ।

मनै ओहे दिन ‘गुरही’ के रूपमे मनैठै ओ ओइने सुव्वर, मुर्गी, छेगरी, भेडी ओ और टमान चिज मरठै । ओइने खाना पकैठै ओ बराबरके शिकार बटठै ओ ओइने सबजे भारी मैडनुवा गिनोरे बैठ्ठै ओ खानाके आनन्द लेठै । ओइने यी उत्सवके बखत उहाँहुकनके सुख ओ दुःख बाटा बाट करठै । ओइने गीत गैठै ओ नाचके अपन समूहमे रमैठै ।

मनै कठपुतली (गुरही) बनैठै ओ कुछ स्वादिष्ट खैना चिज ओ कुवाँरी लवण्डीन परम्परागत लुग्रा (लेहेंगा ओ चोली) लगैठै । लउण्डी गुरही फेकैठै ओ लउण्डा गुरहीहे पुन्जासे बनाइल सोटा लट्ठीसे ठठैठै ।

हमार पुर्खाहुक्रे विश्वास करठै कि जब गुरहीहे पिट्बो कलेसे हमार दुःख, समस्या, खाँज, दुष्टता, महामारी ओ रोग डुर जाइठ । यी पुस्ता–पुस्तासम जाइठ । यिहे कारण हम्रे हमार संस्कृति ओ पुर्खाहुकनके परम्परा फेन अनुसरण करेपरठ ।

हम्रे गुरहीके औपचारिक कार्यक्रम आयोजना करठी ओ कोइ एकजे यी कैसिक मनैठै ओ कैसिक बचैना कहिके जानकारी डेठै । महिन लागठ उहाँहुकनके लम्मा ओ खिसै लग्ना भाषण सुने नैचहठै मनै उ व्याख्यानसे खिस्साइल (बारे) बाटै । मै भाषण रोको नैकहठु । मै कठु कि खास–खास बाट केल छोटकरीमे बटैहो । टुहिनहे लम्मा व्याख्यान डेहेनैपरी जोन मनैनहे बोर पारे ओ समय फेन बर्बाद होए, मोर विचारमे गुरही चाडके महत्त्वके बारेमे छोट भाषण करो ।

और एक और बाट हो मनै भाषण ओ परम्परागत नृत्य प्रति अधिक ध्यान डेहेपरठ । मनै जस्ते ओइने नाच हेर्ना बाध्य बाटै वा कार्यक्रममे भाग लेहल लाग उरडी करठै । जस्टे ओइने अपन संसारमे बाटै । टबेमारे, थारू समुदाय पाछे बा । हम्रे हेरे ओ बुझे परठ कि यी का हो । यदि नैबुझ्बो कलेसे किल पुछे परठ कि यी का हो ? केवल हात उठुइया कोइ नैहो ।

मै भर्खर इन्टरनेट (गुगल) मे ‘गुरही पर्व’ खोज्नु, मै कुछ फेन नैपैनु बस मै कुछ फोटु ओ कुछ भिडियो पैनु । उहाँ ‘गुरही पर्व’ के बारेमे लेख लिखल नैरहे । महिन लागल यहाँ गुरहीके बारेमे कुछ नैहो । कोइ फेन गुरहीके बारेमे लिख्ले नैरहे, मै किल एक हुँ । टबेमारे, यहाँ मोरसंग केवल मोर शब्द बा जोन मै गुराहीके बारेमे बुझ्ठु । उफ, हम्रे ढेर पाछे परल बाटी । हम्रे फैन नैकरठी । हम्रिहिन कैसिक संस्कृति ओ परम्पराके रक्षा करना पटा नैहो । मै केवल थारु समुदायके लाग किल नैकठु, मै सक्कु समुदायहे उहाँहुकनके अपन संस्कृति ओ परम्पराके संरक्षणके लाग कहटु ।

टबेमारे, महिन मोर परम्परा ओ संस्कृति फेन संरक्षित करेपरठ । महिन अंग्रेजी ओ नेपाली जत्रा थारू भाषा फेन नैजन्ठु, मने मोर मातृभाषा थारु हो ओ मै थारु ठिकसे बोले नैसेक्ठु । यी फेन परम्पराके सम्मानके अभाव हो ।

मोर समाजमे यहाँ ढेर थारू नैहुइट जहाँ मै बैठ्ठु । टबेमारे हम्रे अपन मातृभाषाहे सम्मान करेपरठ । हो, यहाँ गुरही चाड आइल ओ अइसिन लकडाउनके समय फेन बा, सरकार कौनो मेरिक सार्वजनिक कार्यक्रम सहभागी नैहुइना फेन घोषणा करले बा । टबेमारे, हमारे सामाजिक स्थानमे अपने घरमे व्यक्तिगत दूरी कायम राख्के हम्रे अप्नही गुरही पर्व मनाइक परल । यी सक्कु मोर अपन विचार हो, महिन नमजा नासोच्बी ।