डश्या आइटा गोचाली
- रोहितकुमार चौधरी
कटहुन गैलो गाँवकी गवँलिया सँगकी सहेलिया री ।
सखी र ! आओ जाई सखिया डहिया न ब्याँच ।।
असिकई नेगहो री सखिया भाउँ मटकैहो री ।
सखी र ! माठकई टिकुली मरैहो री टलका ।।
(थारु, २०६३ः २६८)
हा¥या गुरै कर्लसे कोकन्टुराई सेक्क थारु बठ्न्याओं डुठो समूह बन्क मालाजोरी सख्या नाच नस्ठ । सुरु कर्ना दिन कोंह्रा कब्लीक पट्याले डश्यक नाच सुरु कर्ठ । ठारु ठँ¥याहुँक्र ड्राउँ घड्राउँ नक ड्राउँ घड्राउँ, मन्ड्रा बजैठ । गोचाली, डश्या मन्ना पुरान चलन महाँ चौकस रह । कुँवारक् अमावस क ड्वासर डिन कोक्नी व जौक् जिउँरा ढरना चलन बा । उह डिनसे सक्कु ठारुन्क घरम परंम्परासे डश्या पैंठल कठ ।
ओसिक ट डशैंह्याँ सामा दुइ पाख आघसे कर भिरजैठ । “पिट्टर डिहकला मड बैसइना लिठ्ठर कुरी रिझैठ । कुरी बन्लसे सोन्जाइ डारक पिट्टर डेना मड बैसाक छुट्ट भाँरम डिउह्रार कोन्टी नुकाक ढरल रठा । पहुना पाछिन गाउँ गँवलेन खैना पिना डेना पूजाआँटि कर्ना नम्हेरिक व सँख्वक् पट्या टुर बन्न्वाँ जैठ । पिठा फट्कना लौव ढच्च्या गोन्ड्रि बिन्ना लौव लौला सस्रार मान जैना सटरङके नेङ्गाइल पन्ह्वाँ डारल ढच्च्या गोन्ड्रि बिन्ना, रंगिन सनक सुट्रिले मच्च्या भँङ्ना चलन रह । यी हर्चालि करबेर ठारुहुँक्र बर्कीमार गैठ । डश्या नि ओराइटसम् बर्किमार गैना चलन बा । बर्किमारक संम्ह्रौटीक् एक अँख्राः
पुरुब मै सामिरौ सुरज भरार, पछिऊँ सामिरौ डेबी र अउटार
उट्टर मै सामिरौ हरि कबिलास, लंका री पवन सामिरौ हनुमान
भगमोटि सरन लेहबुँ टोर नाम डेबी ढरम डेबी बन्ढन बा ।
(थारु, २०६३ः २८५)
डिनराट ठारुहुँक्र पहर पहरम बर्कीमार गैना चलन बा । डशैंह्या सख्या नाचक् गिट व बर्कीमारक् गिटक शब्डाले टिनटिरलोक चौढ भवन बडा चैनारसे गुँञ्ज्रटी रठा । पुर्खनके बटकोही सुनबेर जब हा¥या गुरै कर्ठ टब से डेशबन्ढ्या गु¥र्वा सक्कु डेउडुर्गा (पिटृ) हुँकन डुर्गा सुरु हुइल नवमीक बिहान पिट्टर खाए अइहो कैक न्युटा डेठ ओ उहडिन पिटृ टिका लगाक डश्या ओराइठा टफे लौव लौला जिउँरह्वा डमन्डोह डसपूर्णिसम लाल टिका लगाक सम्मान कर्ना चलन बा ।
पृथ्वीलोक परलोक ओ पाटाललोकम रहल सक्कु डेबी डिउँटावनह ठारु जाट आपन पिटृनक आट्मशान्टि, स्वयं आपन ओ भावी सन्टानक शान्टि सुरक्षा करक लाग गिटके रागले रात डिन पुकारा कर्ठ, बिन्टी चह्रैठ टर अचम्म हनुमानक नाउँ बाहेक भगवान राम ओ रावनक नाउँक प्रसंग उठैबो नि कर्ट यी अनुसन्ढानक बाँकी अँट्रा छुटल बा गोचाली ।
गैरठारु (क्षेत्री/ब्राह्मण) हँुक्र डुर्गा सुरु बिन्हुइल सोह्रश्राद्धक टिठी अमावस सम आपन पिटृहुँकन सोह्र डिन भिट्टर पिण्ड डे सेक्ठ । औंसी हुइलक ड्वासर डिन डुर्गा कवज पह्र सुरु कर्ठ । महाअस्टमिक डिन बोका बली चह्रैठ डुर्गा भवानीह । डशमीक डिन भगवान राम, राक्षस रावनक राज्य हरन कैक रावनक ज्यान मारक लराई जिट्लक् डशवाँ डिन मिठ मिठ खैना बनाक खैना ओ हर्षउल्लासम खुशी सुखी होक घरक् सबसे मुली बरा सदस्यसे लाल टिका ग्रहण कैक “बिजया दशमी” मनैठ ।
त्रेता युगसे ठारु ओ गैरठारुहँुक्र फरक फरक टरिकाले डश्या मनैटी आइल परम्परा इतिहास जान मिलट । ठारु समुडायम हा¥या गुरै कर्लक डिनसे आपन शाखा सन्टानके जीउढन, बालीनाली पशुपंछीके रक्षा करकला सारा डेबी डिउँटावनसे एक महिनासम गीटक राग अलाप्क हारगुहार मङ्ठ । ढर्मके पक्षपाटी कान्हा, पाण्डो भाई ढर्मराज युढिष्ठिर, भिवाँ, अर्जुन, नहकुल ओ सहडेब हुँकन भुँइह्यार ठन्ह्वाम बास डेक पुजा कर्ना बाचा सहिट डुर्गाडेवी, सरस्वटी माटा, महाडेब पार्बटी सब्जहन्से बिरहक् गिटले अलाप्बिलाप् कर्टी राटडिन बिन्टी कर्ठ । हमार रक्षा करो ! रक्षा करो ! जस्टः बर्कीमारक् आँखर,
सरस्वटी सामिरौं गोहीयासँग साथ,
चौरासी कोइलर सामिरौं बन अमराई
सवारी लाख गोहीया खेल खेला
भगमोटी सरन लेहबु टोर नाम
***
पाँचो पण्डावँ डेब सामिरौं हमरी मेररिक करो रक्षापाट
भूट डूट लाग जीनी डेओ भगमोटी सरन लेहबु टोर नाम
जटि डेब जननु मै लेहनु र नाम, सबहँु डिउँटा नाम नही जननु
सबहँु डिउँटा स्यावा लेओ, भगमोटी सरन लेहबुँ टोर नाम
(थारु, २०६३ः २८६÷२८७)
असिक सक्कुओरसे डेउडुर्गन्क बिच सुरक्षा घेराम रहक डश्या मनैना बाचा कर्ठ ठारु समुडाय । आमलोकसे सँगसँग डशमीक डिन ठारु डश्या नै मनैठ ओ लालटिका नै स्वीकर्ठ । कारण का ? आपन जाटिन्क सँस्कार ओ परम्पराअनुसार टैटिहार मनैना आपन आपन टौरटरिका बा । टरिका फरक पर्ना कुछ न कुछ कारण अवस्य रहट । काकर की यी संसारके इटिहास युद्धले रचल इटिहास हो । चाहे ढार्मिक हो या राजनीतिक । शान्टि ट अलप्ना नारा केल हो । डान्चे डिमाग चलाइजे गोचाली ।
डश्या का कर मनैठ । आर्य समाजक् परिभाषा अन्सार, त्रेटा युगम भगवान राम ओ लंकाके राजा रावनके बिच भारी लराइ हुइल । कुँवार महिनक अमावसके डिनसे नवमीक डिनसम् लराई चलल् रह । रावन ह हराक राजपाठ सक्कु कब्जा करल ओरसे डशमीक डिन भगवान रामके बिजय उट्सव्म जयजयकार करटि “बिजया दशमी” मनैना निर्णय कर्ल ओ मनैल फे । आजसम् यीह टिठीम डश्या मनैटी अइलक् परम्परा कायम हुइलक इटिहास जानकारी मिलठ ।
के हो राम । के हो रावन । राम सूर्यबंशी क्षेत्रीयक सन्टान हुइट । रावन असुर जाटिक सन्टान । “थारुहरु असुरका सन्तान हुन ”(टेकनाथ गौतम, थारु पुरान) राम राज्य देवहरुको राज्य हो (रामायण) । लंका असुर रावनको राज्य हो (रामायण) । ट ! राम ओ रावनके झगरक गाँठ कसिक परगैल ।
डान्चे उँ¥वा बिट्ख्वारबेर,
१) रावनके बाबा बिद्वान ऋषि ब्राह्मण रहिन । डुइठो डाइ रहिन । बर्की डाइ बहुन्या रहिन, आपन डाइ असुरके बेट्या रहिन । बहुनेक ओरसे एक भाई कुबेर ओ रावनहुँक्र टिन भाई रहिट । रावन, बिभिषण ओ कुम्भकर्ण ओ एक बहिन्या शुपर्णखा । ट ! रावनके बाबा आपन सक्कुसम्पटी ढनडौलट बर्की डाइक छावा कुबेर ह डे डेलन । रावनके टिनु भाइन् फकिर जोगी बनाक घरमसे निकार डेलन । कुछ बरष पाछ उह रिसले रावन कुुबेरक सम्पटी लराइ कैख अछोर लेहल । यी घटनाले देव राज्य (रामके बाबा दशरथके राज) म हलचल मचगैलन । काकर की बाहुनके छावक सम्पटी असुरके छावा रावन ले लिहल कैक देवहुँकन भारी च्वाट लग्लन ।
२) सीता रावनके छाइ रहिट । युद्धके सिलसिलाम संजोगले नाबालक छाई राजा जनकके दरबारम पुगल रहिन । पाछ रामसे भ्वाज हुइलन ! कारणबस राम ओ सीताह बनबास जाइ पर्ना हुइलन । बन्नोम छाई डुख पाइ कैक रावन आपन छाइह हरण कैक लंका लैगिल ।
३) रावनके बहिन्या शुपर्णखा राँर रहिट । रामके भैया लक्ष्मणसे भ्वाज कर्ना अर्जी कर्ली । राँर जन्नी महिसे भ्वाजक अर्जी करल कैक लक्ष्मण शुपर्णखाके नाक, कान काट देल ।
४) दशरथके राज्य महा गरिव रहिन । रावनके राज्य बहुट सम्पन्न । रावनके ढनसम्पटी डेख्ख देवहुँकन लालच फे लग्लन । भगवानक मुखर मसे जर्मल देबहँुक्र गरिव रना, भगवानके पाउ मसे जर्मल असुरके कब्जाम ढेर लागल सम्पटी रना असोभनिय हो । असुर जसिन नीच जाट बहुट संम्पटी लेल बाट कैक डाह लग्लन ।
खासम यिह कारणले झगरा हुइल डेखैठा । ट ! असुर ओ देवके अल्ग अल्ग राज्य रहिन कना ठाहाँ पा जइठा । देव राज्यम जाटिय बिभेडसहिट बर्णाश्रम ब्यबस्ठा रह । असुर राज्यम मनैनक अस्टिट्व समान रह । उँच ओ नीच कैक बेक्छ्याइल नि रहिन । उहआरसे देवहुँक्र असुर हुँकन ड्याख नि स्याकट । जाटिक हेलाहा करट् । लराइ जिटल देबहुँक्र असुर हुँकन बरबर डमन व भारी अट्याचार कर्ल । डश्या अइना मौका रह । अमावसके डिन रावनह मार रलख्लह । ट डुर्गा लागल डिनसे डस डिनसम डर्गाकवज बाचन कर्ना ओ डसमिक डिन डश्या मनैना साराओर उर्डि जारी कर्ल । भख्खर लराइ झगरा कैक हारल असुरहुँक्र हेलाहा पक्षक् मनै कसिक खुशी होख डश्या मनैही ? जबरजस्टी हाँसी कसिक आई ।
देव राज्यके सेना कार्यकर्टा हुँकनक पिटाइ ओ गर्जनले होसहवास उर्लक असुर समुडाय राम ओ रावनके नाउँ पुकारा कर्ना फे डरैल । उ लराइम सामेल नि हुइलक सासक ढर्मकर्म कर्ना स्वटन्त्र प्रटिनिढि हुँकन पाँच पाण्डो, कान्हा, महादेव, सरस्वटी और और डिउँटावनक सहारा लेख आपन तरिकाले डश्या मनइना निर्नय कर्ल । लराइ हारक सक्कु जायजेठा अछोराक नङ्ट बनाइल, सन्टान गवाँइल असुर समुडाय शोकम रलह । घरम रहल सागसब्जी ओ खोलीखापटके पानीमसे मच्छी गेक्टा लानक परमढाम हुँइलक सहिड पिटृहुँकन अस्टमिक डिन सन्झ्या ढिक्रि पुज्ल । नवमीक डिन भिन्सारक भेंरोक बली डेल । बिहानक सम्मानसे पूजापाठ कैक मुर्गी कट्ल ओ पिट्टर डेल । खा पिक शोकके प्रटिक उज्जर पिटृ टिका लगैल । ठन्ह्वाम जाक कान्हा ओ पाण्डोहुँकन फे पिटृप्रसाडले पुजाअर्चना कैक डश्या ओराडेल । यी परम्परा हरसाल मनैटी चल्टी रहल बा ।
ट ! आर्य सुर्यबंशी समाज लराइम हुँकनक शाखासन्टान फे ट गवँइल । ट ! यी समाज अमावससे आघ सोह्रश्राद्धके टिठी बनाक आपन पूर्खावन पिण्ड डेख निपट जैठ । सप्टमीक डिनसे बाजागाजा सहिट बौराइल हाँठीअस खस्या बोका रङग्वा काटकाट खाई लग्ठ ओ डसमीक डिन खुशीराजीसे लराइ जिट्लक प्रटिक लालटिका लगाक डस्या मनैल ओ हरेक साल मनैटी आइट । ट आर्य समाज फे सोझ रामके पुजा नै कर्ठ, भग्वान भर मन्ठ यी फे रहस्य बा । म्वार मनके खुलडुली अत्रहो गोचाली । जयगुरबाबा, साढुबाड गोचाली हुक्र !
सन्दर्भ सूचीः
पुस्तक असुर (राबणायन) पराजितों का कहानी : आनन्द निलकन्ठन ।
थारु लोक साहित्यमा इतिहास कला र दर्शन : अशोक थारु (२०६३)