थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत ०५ जेठ २६४८, शनिच्चर ]
[ वि.सं ५ जेष्ठ २०८१, शनिबार ]
[ 18 May 2024, Saturday ]

मघौटा गिटसंगिटम समयचेट

पहुरा | २६ माघ २०७७, सोमबार
मघौटा गिटसंगिटम समयचेट

संगिट सौन्डर्यसास्त्र एकठो डर्सनसास्त्र जो जुन संगिटम पाजैना कला, सुन्डरटा ओ स्वाडक बारेम वर्नन कर्ठा । पुरान जवानासे आझसम्म गिटसंगिट मनैन्हक भावना, बौड्ढिकटा, मनोविग्यान जसिन पच्छेह बोल्टि आइल बा । सभ्यटाक विकास सँगसँग आपन भावना बोल्ना बल्गर माढयमक रुपम स्ठापिट हुइल गिटसँगिट सभ्यटा अन्सार फरक फरक सैलिम परस्टुट कर्जिठा । जौन सभ्यटासे उट्पट्टि हुइलसेफे असिन काठ्या, निमाङ, रैठाने गिटसँगिट आपन समयक ओ भुगोलक कठा(व्यठा बोक्क नेङ्टि रहल डेखपर्ठा । थारु सभ्यटा ह्यारबेर फे टैटिह्वार, छ्याँक (मौसम), ब्याला, काम अन्सार मेरमेह्रिक गिटबाँस प्रस्टुट कर्ना कैजिठा । डस्यम सख्या महाकाव्य गाजैठा कलसे माघम ढुम्रु, ढमार, महोट्या, छोक्रा, हुर्डुङ्ग्वा जसिन गिटसँगिट सुन पाजिठा ।

बरसभरिक लाग पुग्ना अनाज कुठ्लि, डेह्रि ओ बखारिम ठँट्या सेक्लसे थारु किसान ठरिक फुर्सडम रठ । यिह मौका छेँक्क डुःख पिर लेल्ह नेङ्टिरलक मन ह बहलाए माघ अइठा । ओसिन ट, थारुहुँक्र मन्ना प्राकृट ढरम अन्सार माघ एक गटेसे घाम लौव जरम लेठा । यिह कारन थारुहुँक्र माघक एक गटे ढुम्रु गैटि माघ लहान जैठ । माघ पर्वक साँस्कृटिक ओ सामाजिक मोंहरा किल्लोर्क ह्यारबेर बर्गड पिप्रक जरसे फे गहिँर बा । जटूा टन्लसेफे नि ओरैना पघा असक लम्मा साँस्कृटिक इटिहास ब्वाकल माघ ठारुन्हक लौव साल ओ बर्का टिह्वारक रुपम मनाजिठा । लम्मा समयसम् डासक जिन्गि बिटैलक ओर्से अरुकाल थारुहुँक्र माघ टिह्वार ह स्वटन्त्रटा डिवसक रुपम फे खुसियालि मनैठ ।

माघ एक गटेक लाग सामाजामा कैक थारु मनै अघ्घोक राट मटाँवक घर ढुम्रु गिट गाए जैठ । आगिठे जिउ टटैटि, जाँर डारु खैटि राटभर थारु ढुम्रु गैठ । ढुम्रु गिट मार्फट थारुहुँक्र आपन विवस्टा, कठा व्यठा सुनैठ । भुवर बिहान गिट गैटि थारु मनै गाउँक पन्ज्र रहल लड्या, खोल्ह्वाम माघ लहान जैठ ।

बाबा र म्वार लाग माठ कहि पजिया लेड्या, मै चलि जैबु राजा डरबार,
माठ कहि पगिया छोट भइल बाबा, काजे र बाबा मन म्वार टुरल्या र ।

पैल्ह थारु समुडायम फे ढ्यार रज्वा रलक इटिहास पह्र ओ सुन पाजिठा । रज्वक डरबारम किउ घोर्वक लाग घाँस कट्ना, किउ पसपैह्या चर्हाए जैना, किउ रज्वा ओ रानिक सुसार्या बन्ना, किउ राजकाजम हेल्सारि कर्ना जसिन काम कर जाइठ । गुरुकुल, स्कुलम पहर्ना लिख्ना जमाना नि रलक ओर्से सक्कु पारह जिन्गिक भोगाइमसे लिहठ । रज्वक डरबारमा काम कर पैलसे सान मान, इज्जट, बुड्ढि सक्कु बहर्ना हुइलक ओर्से भर्खरिक टर्ना टर्नि, ठँर्या बठिन्यन राजडरबारमा काम करक लाग हौस्याइँट ओ आपन डाइ, बाबा हुँकनसे चहल लुगालट्टा, गरगहनाक माग करट ।

असिन ढुम्रु गिटम समयक कठा ट पलि बा, टिरिया समबेडना गहिँरसे प्रस्टुट करल फे पाजिठा । सटि परठा जार गारल ब्यालाम थारु समुडाय फे यि परठासे डुर नि रह सेक्लक डेख्जिठा । रोग व्याढिले कर्रसे सटाँवा पैलक थारु समुडायक गाउँ घरम खोज्टि जाइबेर आम्हि फे थारु जन्निहुँक्र सटि जाइबेरिक डर्डनाक भावना समेट् गिल ढुम्रु गाइट भेट्जिठ ।

उ ट हे लाला रे अरि कार्हल सुन्डर माठ कहि सेन्डुरा
ढरबु मै सास ससुरा सहिडान रे लाला मै सटिहारि बलैबु ।

थारु समुडायम पैल्ह छोट उमेरम भ्वाज कर्ना चलन रह । घरम काम काज करक लाग छावा छुट रलसे फे बठिन्या पटोह्या लन्ना चलन रह । जौन कारनले असमान उमेर विच भ्वाज करक लाग जन्यावाँहुक्र बाढय हुइट । सट्टापट्टा भ्वजाहा रिटले झन असिन असमान उमेरक भ्वाजह बढावा डेलक डेख्पर्ठा । लैहेरसे डुर रटि जन्यावन लैहेर जाइकलाग बट्या हेरट । असिक जरमघरसे भ्याँटघाट करकलाग बट्या हेर्टि रलक जन्यावनक भावना महोट्या जसिन गिटमार्फट गाजैना चलन पाजैठा ।

अंगना बहारि हो बहारि घुर्रा लगावै
घुर्रा म चहुरि चहुरि मोर बहिनि हेरलि आपन लैहेर ।

घामक लौव जरम हुइलक कारन च्वाखा हुइक लाग मुरिया लहान जैना सन्डर्भह मघौटा गिटम सबसे ढेर उल्लेख कैगिल पाजिठा । असिन गिटम फे जन्यावनक समवेडनाह सब्से ढ्यार ओ गहिँरक केराइल पाजैठा । मुरिया लहान गोहि, संघारिन्हक बगालम जाजैठा । आपन आपन कामसे छुट्टि पाइल ब्याला आपन भावना साँटासाँट कर्ना यि सब्से मजा मौका फे हो ।

बाबा कि सगरवाम, मुरिया लहान गैनु हाँ
सेन्डुरा छुटल पानी घाट सखिए हो ।

बठिन्या बगाल गोहिनसे भ्याँट हुइल व्याला मघौटा नाच नाच्ना सल्ला हुइठन । आपनठे का का गरगहना बा, का का गरगहना किन पर्ना बा याकर सल्ला हुइठन । नि पुगल गहना बाबासे लान मगैठ । राजा डरबार, परड्यास कमाए गैलक ठँर्यन आपन मनरख्निन परड्यासक चिन्हा टिक्लि, कजुला, सेन्डुर लान्डेना फे वाचा कर्ठ । बठिन्यन फे आपन मन पर्लक मनैयसे आपन लाग सिगारक सामन लानकलाग विन्टि बिसैठ । डर्जि, सोल्रा हुँकन्से आपन लाग मजा मजा चोल्या सियक लाग अर्जि कर्ठ ।

बाँके सहरम लागटा बजार रे हाँ
बाँके सहरके कजुला लाइडेबु रे मै ट ।
ए हाँरि पुरुवसे आइल डरजि, बैठ माझु अँगना
आ· जोखि चोलिया सियाइड्या डरजि डाडु मोर जैना बा डुरु डेस ।।

फागुन मैन्हा थारुन्हक भ्वाजकाज कर्नाम सब्से सुभ मैन्हा मान्जिठा । ढ्यार जसिन थारु बठिन्या माघम मैया पिरेम कर्ना ओ फागुनम भ्वाज करल डेख्पर्ठा । माघम जो थारु गाउँम असौँक साल क्याकर क्याकर भ्वाज कर्ना, के केहि छाइ डेहटा जसिन बाटम फे सल्ला कर्ठ । असिक ह्यारबेर ज्वान ठँर्या बठिन्यन्हक लाग माघ मैन्हा आपन मन पराइल मनैया भावना बालक लाग सबसे ठुन्यार व्याला हो । ठर्यानक भावना ढेर गिटम साँट्गिल पाजिठा ।

जालम टलके रैनि मछरिया रे हाँ
घ्याचाके गुरिया लुटि लैगिल मछरिया रे मोर ।
साट ठाउँमा भाटु गाठो पार्ने चोलि
आजै लैजाउ भाटु के हो के हो भोलि ।।

जसहँक समय पौलि बर्हैटि गैल, थारु सघन बस्टिम गैर थारु समुडायक उपस्ठिटि बहर्टि गैल । थारु ओ गैरथारु समुडाय बिचम सामाजिक, साँस्कृटिक ओ भासिक अन्टरघुलन हुइना क्रम बहर्टि गैल जौन मौलिक थारु मघौटा गिटम प्रभाव जमाइल डेख्पर्ठा । यि प्रभावले डुइ फरक समुडायक बिचमा बट्वइना मजा अवसर फे सिर्जना कर्डेहल डेख्पर्ठा । थारु लवजम खस नेपालि सब्ड बेल्सटि महोट्या गिट गैटि रलक ठँर्या बठिन्यन गाउँ घरम प्रसस्ट भ्याँट सेक्जिठा ।

काटि खाने पान सुपारि म फोरि खाँडैन
हिटैको मायालाई म छोरि जाँडैन ।

हरेक समुडायम कौनो न कौनो कुरिटि गहिँरक जर गर्ल रठ । ओसिन कुरिटि हटाइकलाग फे मघौटा गिटक भुमिका भारि बाटस् । नाच गान कर्टिकर्टि बिच्च बिच्चम छप्या डर्ना बरा चम्पन चलन बा । सामाजक निमजा पच्छह व्यंग्य कर्टि असिन छप्या डार्जिठा । सुनबेर खिटहर लग्लसे फे गहिँर अर्ठ ब्वाकल छप्या समय अन्सार समाजम रलक कुरिटिह व्यंग्य कर्टि समाजह झक्झकैना ओ खबरडारि कर्ना काम करल डेख्पर्ठा ।

सालि मोर रहटि मखुरा चर्हैटि
कौन पापि डिहल उर्हार ।।
लेव सासु लर्का
मै माखुर पियटु ।।

कौनो फे आपन मनका मनका बाट, समयक चेट सहिट प्रस्टुट कर्जिठा । डेसम हुइलक बराबरा राजनैटिक परिवर्टन, संघर्स, बलिडानक गाठा फे मघौटा गिटम सम्याटल भेट्जिठा । प्रजाटन्त्र पुनर्वहालिक उपलब्ढि व्वाला पैना हकपाइल पाछ ओ वाकर सँगसँग डस बर्से जनयुद्धक परिनामले थारु समुडायक मघौटा गिटम हक अढिकारक बाट फे उड्गरल बा । ढेर जन्हक मुहम हक अढिकारक बाट गिटक माढयमसे हालिसे हालि पुग सेक्ना हुइलक ओरसे फे यि अभ्यास मजा डेखपर्ठा । ओसिन ट पैल्ह फे आपन हक अढिकारक बाट गिटम नि अइलक नि हो, टर राज्य व्यबस्ठा, निटि बनैना ठाउँ सोझ्य संवाड करल गिट कम भेट्जिठा ।

ए ! हाँरि छोटु माटु डेस नेपालम जनटन के चाहना
गरिबिसे छुट्कारा पैना सक्कुनके कामना ।
ए ! हाँरि गाउँ गाउँम जनटन्ट्र विस्टार कर्टि जैना हो
सहिडनक अढुरो सपना मिलक पुरा कर्ना हो ।।

समयक माग अन्सार हमार पुरान गिटबाँसह आबक युवा पुस्टाहुँकन ल्वाभ लग्टिक बनैटि पुरान बाटह फे जुग जुगसम् लैजैना जरुरि डेख्पर्ठा । गिटि रचना करब्याला पुरान सब्ड बेल्साइक सँगसँग आढुनिक समयक बट्कोहि ज्वार पर्ना समय आस्याकल बा । मन्ट्रि परढान–मन्ट्रि निटिनिर्मानमा काम कैना, गैरथारु जुट्ना माघ महोट्सवम समुडायक अवस्ठा डेखैना खालक मघौटा गिट ओ नाच डेखाइ सेक्लसे आकुर प्रभावकारि हुइ । यि जिम्मा आब हमार कन्ढ्यम आइल बा ।

सक्कु जन्हक माघ गुरि ह्वाए । सुभकामना ।

(इ लेखके गिट संकलनम सहयोग पुगैना कविलाहुँक्रः चन्द्रजीत चौधरी, सुदिन चौधरी, विष्णु कुसुम, इन्द्र चौधरी ।)
(साभार : लावा डग्गर त्रैमासिक–अंक ४४)

जनाअवजको टिप्पणीहरू