“सबै सुविधा दिएकै छु, तर किन अझै खुसी छैन?”

आजको समाजमा, हामी सबैलाई प्रगति र सफलता प्राप्त गर्नका लागि भौतिक सुविधा र बाह्य पहिचानहरूको महत्त्व धेरै बढेको छ। महंगा विद्यालय, विदेशका सपना, र सामाजिक संजालका प्रभावका कारण हामी आफ्ना बच्चाहरूलाई सबै सुविधा दिन्छौं – उत्कृष्ट शिक्षा, नवीनतम ग्याजेट्स, र विभिन्न प्रकारका खेलकुद र शौकका लागि खर्चीला साधनहरू। तर, यस सबैका बाबजुद, के हामी वास्तवमै उनीहरूको खुशी र भव्य भविष्य सुनिश्चित गर्न सक्षम छौं ?

आजको नेपालमा, महंगा विद्यालय र ग्याजेट्सको उपलब्धतासँगै, बालबालिकाहरूको मानसिक स्वास्थ्य र खुशीका पक्षहरूलाई ध्यानमा राख्नु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। हामी आफ्ना बच्चालाई सबै भौतिक सुविधा दिने प्रयास गर्छौं, तर कहिलेकाहीं यसले उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्य र खुशीलाई प्रभावित गर्न सक्छ। यसका कारण के हो? के हामीले उनीहरूको मानसिक र भावनात्मक आवश्यकताहरूलाई पूरा गर्न ध्यान दिएका छौं?

मानसिक स्वास्थ्य र खुशीको साँचो अर्थ

सबै भन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको बच्चाको मानसिक स्वास्थ्य हो। जब हामी आफ्ना बच्चाहरूसँग पर्याप्त समय बिताउँदैनौं, जब हामी उनीहरूको मानसिक र भावनात्मक आवश्यकताहरू बुझ्दैनौं, तब हामीले दिने कुनै पनि सुविधा उनीहरूका लागि अव्यावहारिक र नीरस हुन सक्छ। बच्चाको खुशी भनेको केवल बाह्य वस्तुहरू वा सुविधामा निर्भर हुँदैन। तिनीहरूको मनोबल र मानसिक स्वास्थ्यको ख्याल राख्नु आवश्यक छ।

नेपालका धेरै शहरहरूमा, अभिभावकहरू आफ्ना बच्चाहरूलाई महंगा विद्यालय र ग्याजेट्स दिने प्रयास गर्छन्, तर बच्चाको साँचो खुशी भनेको परिवारसँग बिताएको समय र भावनात्मक सहयोगमा छ। उदाहरणका लागि, काठमाडौंको एक सम्पन्न परिवारका अभिभावकहरू आफ्ना बच्चालाई विदेशका उत्कृष्ट विद्यालयमा पठाउँछन्, महंगा मोबाइल फोन र ग्याजेट्स किनिदिन्छन्, तर उनीहरूको बच्चा मनोवैज्ञानिक रूपमा अस्थिर छ, र भावनात्मक रूपमा असन्तुष्ट छ। यसका कारण, बच्चाले भौतिक वस्तुहरूको माध्यमबाट खुशी पाउने प्रयास गर्दै आफ्नो भावनात्मक आवश्यकता र परिवारको समर्थन खोजिरहेको छ।

१० वर्ष अगाडिको र अहिलेको बच्चाको जीवनशैली र मानसिक अवस्था

नेपालमा १० वर्ष अगाडि बच्चाको जीवनशैली सामान्यतया साधारण र परम्परागत थिइन्। परिवारसँग बिताएका समय र खेलकुदको महत्त्व बढि थियो। बच्चा भन्दा बढी, परिवारका सदस्यहरूले एकआपसमा समय बिताउनको लागि प्राथमिकता दिइरहेका थिए। मानसिक स्वास्थ्य र भावनात्मक समृद्धिको बारेमा धेरै सोचाइ थिएन। यद्यपि बच्चाहरूले आफूलाई सान्त्वना र सुरक्षा प्राप्त गरिरहेका थिए, उनीहरूलाई मानसिक समस्याहरू बारे जागरूकता थोरै मात्र थियो।

तर अहिलेको जीवनशैली निकै परिवर्तन भइसकेको छ। १० वर्षमा आएको प्रविधिको विकास र सामाजिक मापदण्डले गर्दा, बच्चा अब बढी प्रतिस्पर्धात्मक र बाह्य दबाबको सामना गर्दैछन्। महंगा विद्यालय, विदेशी शिक्षा, उच्च प्रदर्शनको दबाब र सामाजिक सञ्जालको प्रभावले बच्चाहरूलाई मानसिक दबाबमा पुर्याउँछ। यसले तनाव, चिन्ता र डिप्रेशनजस्ता मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरूलाई जन्म दिन सक्छ। बच्चा केवल बाह्य वस्तुहरूको माध्यमबाट खुशी प्राप्त गर्न खोज्दा, मानसिक र भावनात्मक समर्थनको अभाव हुन्छ।

मानसिक स्वास्थ्यको डाटा:

नेपालमा हालैका वर्षहरूमा बालबालिकामा मानसिक स्वास्थ्य समस्याको संख्या बढिरहेको छ। नेपालको मानसिक स्वास्थ्य संघ (NAMI) का अनुसार, बालबालिकामा मानसिक विकारहरूको प्रतिशत १०% भन्दा बढी छ, र तीमध्ये चिन्ता, डिप्रेशन र तनावको समस्या प्रमुख रहेको छ। नेपालका स्वास्थ्य मन्त्रालय ले गरेको एक अध्ययनले देखाएको छ कि बालबालिकामा मानसिक स्वास्थ्यका समस्याहरूका कारण शैक्षिक प्रदर्शन र सामाजिक सञ्जालसँगको सम्वन्धमा समस्या आउन थालेको छ। यस अध्ययनका अनुसार, ३५% बच्चाले तनाव र चिन्तासँग सामना गर्दैछन्, र उनीहरूका अभिभावकहरूले तिनीहरूको भावना र समस्यामा अनदेखी गर्ने गरेको पाइन्छ।

यसका साथै, कोरोना महामारी पछि शारीरिक दुरी र बन्दाबन्दीका कारण मानसिक समस्याहरू थप तीव्र भएका छन्। नेपालका ३०% बालबालिकामा एकल अवस्थासँगको समस्या (loneliness) बढेको छ, जसले मानसिक समस्यालाई अझ नाजुक बनाइदिएको छ।

मानसिक स्वास्थ्यको महत्त्व र खुशीको खोजी

आजको समयमा, हाम्रो समाजमा बच्चाको मानसिक स्वास्थ्यमा प्राथमिकता दिनु अत्यन्त आवश्यक छ। बच्चाको खुशी साँचो कुरा भनेको अभिभावकसँग बिताएको समय, भावनात्मक समर्थन र मानसिक स्वास्थ्यको ख्याल राख्नु हो। उदाहरणका रूपमा, कैलालीका एक परिवारमा, माता-पिता कामका कारण बालबालिकासँग पर्याप्त समय बिताउँदैनन्। बच्चा विद्यालय र अरू बाह्य गतिविधिहरूमा व्यस्त छन्, र मानसिक रूपमा थकित र तनावग्रस्त छन्। यस समस्यालाई समाधान गर्नका लागि, अभिभावकहरूले बच्चासँग सँगै समय बिताउन, उनीहरूको भावना सुन्न र सकारात्मक समर्थन दिन आवश्यक छ।

नेपालका ग्रामीण क्षेत्रहरूमा अझै पनि बच्चाको मानसिक स्वास्थ्यमा ध्यान नदिइएको छ। पारिवारिक संरचनाले ठूलो भूमिका खेलेको छ, र बच्चा जन्मजात सुरक्षा र ध्यान प्राप्त गर्ने वातावरणमा हुर्किन्छ। तर, अबको समय प्रविधि र शहरहरूको प्रतिस्पर्धाले यसको असर पारेको छ। यो समय आएको छ कि हामी बच्चासँग भावनात्मक र मानसिक समर्थनका लागि समय समर्पित गरौं, जसले उनीहरूको खुशी र मानसिक स्वास्थ्यलाई बलियो बनाउँछ।

निष्कर्ष

आजकलका बच्चाले भनेको खुशीको मापदण्ड केवल ग्याजेट्स, महंगा शिक्षा र सामाजिक सञ्जालमा मात्र आधारित छैन। बच्चाको खुशी साँचो कुरा भनेको अभिभावकसँग बिताएको समय, भावनात्मक समर्थन र मानसिक स्वास्थ्यको ख्याल राख्नु हो। यसैले, हामी सबैलाई याद गर्नुपर्ने कुरा भनेको “आमाबुवाको quality time” भन्दा महँगो र मूल्यवान केही छैन। जसरी हामी बच्चालाई भौतिक सुविधाका माध्यमबाट समाजमा प्रतिष्ठा दिने प्रयास गर्छौं, त्यस्तै हाम्रो साथ समय बिताएर उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्य र खुशीको संरक्षण गर्नु आवश्यक छ।

सस्तो सुविधा र बाह्य वस्तुहरूले बच्चाको जीवनलाई परिपूर्ण बनाउन सक्दैन, त्यसैले आफ्ना बच्चासँग समय बिताउनु र उनीहरूको मनोवैज्ञानिक र भावनात्मक आवश्यकताहरूलाई बुझ्नु सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा हो।

लेखक खाती काेसिस नेपालमा कार्यरत हुनुहुन्छ ।