थारु राष्ट्रिय दैनिक
भाषा, संस्कृति ओ समाचारमूलक पत्रिका
[ थारु सम्बत ०४ बैशाख २६४८, मंगर ]
[ वि.सं ४ बैशाख २०८१, मंगलवार ]
[ 16 Apr 2024, Tuesday ]

थारु बट्कुहिक् खोजिमे

पहुरा | २३ पुष २०७७, बिहीबार
थारु बट्कुहिक् खोजिमे

२०६५ चैतके चटेंगर घाम । काठमाडौंसे नेंगल बस बाँकेक् कोहलपुर चोकमे उटार डेहल टे मै घामले पाके लग्नु । मोर जाइ पर्ना ठाउँ बाँसगढी, बर्दिया । कोहलपुर चोकमे बरा बेर अस्रा लागके बल्ले लोकल जिपमे ठाउँ मिलल् ।

बाँसगढी बजारेम् रहल रेडियो गुर्बाबा एफएममे छिर्नु । प्रसारण अफ हुइलक् मारे हो कि का कार्यालय सुनसान रहे । एकघरि रहिके प्राविढिक लक्ष्मणदास पछलडंग्या ओ स्टेसन म्यानेजर पुष्पा चौधरी अइलाँ । मै थारु बट्कुहि खोजे आइल बटैनु टे पुष्पा कलि– ‘मोतीपुर–१, हाउपुरके लौवा थारु रेडियोमे बट्कुहि सुनैम् कहिके खबर पठैले रहिंट, मने हमार फुर्सड नैहोके हम्रे जाइ नैसेक्ले हुइ । अप्नि ठिक समयमे आइल बटि । पहिले ओहोंरे जैना हो कि ?’

डा. कृष्णराज सर्वहारी

पुष्पक् जानकारिसे ‘का खोज्टे कनुवाँ आँखि’ कहेहस् हुइल । रेडियो गुर्बाबक् कार्यालय सहायक रामकृष्ण चौधरी साइकिलके व्यवस्ठा कैडेलाँ ओ गाउँ घुमाइक् लग अपन भैयाहे फेंन संगलग्वा बना डेलैं । घामक् मारे ओस्टे फेंन उट्मुटावन् लागटेहे । ओकर उप्परसे साइकिलिक् डबल सवारि, महिन साइकिल चलुइया भैयक् उप्पर डया लागल । मने हाउपुर गाउँ सोंचलहस् डुर भर नैरहे । हौवा थारु यि बस्टि बैठैलक् मारे हुँकारे नाउँसे गाउँक् नाउँ हाउपुर बनल हो । विद्युत प्राधिकरणमे काम कैना परशु चौधरीक् परोसि रलक् ओरसे लौवा चौधरीक् घर खोजक् लग पहिले हम्रे परशुक् घर पुँछ्लि । बर्का पुर्वम् पैंठल हम्रे हुँकार घर दैलेखी पुर्वम् रहल पटा पैलि टे फेंन अइलके डर घुमगैलि । परशुक् घर पटा लागल टे ओहे घरक् पन्ज्रे एकठो बुर्हुवा अइसिन घामेम् ठर्हियाके बरा घोट्टैल लस्रि बँटटिहिंट । मै पुछ्नु–

लौवा थारुक् घर इहे हो ?

ऊ पुछ्लाँ– कौंन लौवा ?

परशु हम्रहिन्हे बट्कुहि सुने पठैले बटाँ कलि टे उ मुसुक्कसे हँस्टि बट्कुहि बटुइया मनैं महि हुँ कहिके जनैटि कहलाँ– मने मोर नाउँ टो लौवा नाहिं, जौवा हो ।

हम्रे हुँकार नाउँ गलट कलेक्मे टुरुन्टे माफ मँग्लि । उहाँ अपन नाउँ जौवा कहलाँ टे मोर सग्गे डाडु ऋषिराज चौधरीक् जर्मट्टिक नाउँ फेंन जौवा रहिन कना महि याड आइल । डाडु जर्मला टे हमार घरम् भुँखाहि रहे । खाइक् लग एक डाना चाउर नैरहे । थारु समुडायमे भर्खर जर्मल लर्कन्हे चौरक् उप्पर सुटैठाँ । मने चाउर नैरलक् ओरसे जौक् उप्पर सुटैलिन् ओ डाडुक् नाउँ जौवा पर्लिन् । स्कुल पर्हेबेर डाडुक् नाउँ बड्ललिन् मने यि जौवा बुर्हुवक् नाउँक् कहानि का रहिन्, उ भर मै नै खिट्खोर्नु ।

जौवा बरा मिठसे सरसर्हिंक बट्कुहि बट्वाइ लग्लाँ । बट्कुहि सुने गाउँक् लर्कापर्का रानपरोसके मनैं फेंन आ गैलाँ । बुर्हुवा बट्कुहि बट्वाइट पटा पाके हुँकार गोसिन्याँ फेंन ओनाइ आ गैलिन् । जौवक् बट्कुहि बट्वइना सैलि बरा रसगर रहिन् । सबसे पहिले उहाँ ढर्मि राजा बट्कुहि सुनैलैं । टब जाके पसन्सँगे बहर््ना राजकुमार ओ अन्टमे बोक्सिनियन्के बट्कुहि सुनैलैं । आउर बट्कुहि फेंन बट्वइटाँ मने हुँकार गोसिन्याँ रोकडेलिन्– ‘आब हुइल । औरे जहनसंग फेंन टे सुन्हिँ काहुँ ।’ मोर काम बा कहिके जौवा फेंन बट्कुहि नैसुनैना बहाना लगैलाँ । टब जाके मै फेंन औरे बाट कैना मजा रहि कहिके सोंच्नु ।

गाउँक् एकठो जनेवँक् ठरुवा बाहर गैलक् मारे जनेवैं अप्निहिं बैठकमे जाइ पर्ना हुइलिन् । ऊ जनेवाँ जुन ठिक्के पर मड बठाइ जाइटिहिन् । आब ओहे लग्ले मड नबैठैलेसे जुन मड बनैना सक्कु सामान बिगरजिना हुइलिन् । टे उ जनेवाँ जुक्ति लगैलिन्, बैठके हुइना ठाउँमे मड बनैना ओ बैठकमे फेंन भाग लेना । ओहे बेलासे उ गाउँक् नाउँ मदहा परल हुँ ।

पुरुबमे बाँकेक् खैरी लडिया ओ पच्छिउँ कर्णाली चिसापानीक् पुलसम किल जौवक् ६७ बर्सक् घुम्वाइ बटिन् आझसम । उहाँ डेसौरि बोल्ठाँ जिहिन बाँके, बर्दियक् पुरान थारु बासिन्दा मान्जाइठ । दाङसे गैल डंगौरा थारुन् पाछेसे आइल मान जाइठ । मने उहाँ अपन परिवार फेंन दाङसे छारा कैके आइल बटैलाँ । रानपरोसके मनैं डेसौरि रलेसे फेंन डंगौरा भासक् सट्टा डेसौरिमे रमैटि बटाँ कहिके उहाँ बटैलाँ । ओसिक टे बोलिकिल नाहिं डंगौरा ओ डेसौरि थारुन्के लगाममे फेंन फरक बटिन । जौवाहे ढन्यवाड डेटि मै कौनो डिन मिझ्नि खाइ ओ राट बैठे हुँकारे घरेम् अइम् टब जट्रा सेक्जाइ बट्कुहि सुनम् कनु । उहाँ मोर बाट सुन्के मुस्कि मर्टि कलैं– ‘अरे ! मिझ्निक् बाट कैके अप्नि टे मोर मनके बाट छिन लेलि । लि लि हजुरहे जौन डिन फेंन मोर घरेम् स्वागट बा ।’

संलग्वा भैया महेन्द्र राजमार्गक् उट्टर ओर साइकिल सोझर्ला । लक्ष्मणपुर गाउँ हुइटि हम्रे मदहा गाउँ पुग्लि । मदहा गाउँमे रहल पञ्चायत रजत जयन्ती प्राविके साइनबोर्ड ढ्यान खिंचल । पन्चायटि व्यवस्ठा हटल पाछे बहुट चिज बडलगैल मने यि स्कुलके नाउँ काहे नैबडलल् हुइस् ? स्कुलिक् नाउँ समझ्के महिन मनमने हाँसि फेंन लागल । मै साइनबोर्ड पुरा अइना कैके स्कुलिक् फोटु फेंन खिंच्नु ।

गाउँक् चौराहामे एक बगाल ठँरिया लर्का रहिंट । हम्रे ओइनसे बरघरके घर पुँछ्लि मने ओइने बटाइक् छोर्के उल्टे हमार घर ओ हम्रे यहाँ अइना कारन बरा घट्गरके पुछे लग्लाँ । ढेउर मड पिनाहा मनैन् मदहा कठैं ।

मदहा गाउँक् ऊ ठँरियन्के व्यवहार जट्टिसे मदहेहस् रहिन् । ओहे बेला अट्रा डट्के पानि खच्कल कि हम्रे ओट्ठिहिँक् छुटिमुटि डुकानम् ओट लग्लि । पानि मन्के अइलक् मारे उ ठँरियन् फेंन फाटफुट होगिलाँ, टब मन भिट्टर ओ बाहर डुनु ओरसे सिट्टर लागल ।

हम्रे जौन डुकानेम् ओट लागटिहि उ डुकनडरुवा अढबैंसु रहिंट । मै मदहा गाउँक् कहानि पुछ्नु टे डुकनडरुवा बिपतराम चौधरी बरा चौंकस् बाट निकर्लां । ढेउर बरस पहिले उ गाउँमे एकठो चोरुवा पैंठल रहे । गाउँके मनैं पटा पैलँ टे रखेडे लग्लाँ । चोरुवा पक्रवा फेंन पाइल ओ उहिहे का कैना कैके पक्रले ठाउँमे बैठक हुइल । गाउँभरिक् गरढुरियन् बैठकमे अनिवार्य जैहि पर्ना हुइलिन् । गाउँक् एकठो जनेवँक् ठरुवा बाहर गैलक् मारे जनेवैं अप्निहिं बैठकमे जाइ पर्ना हुइलिन् । ऊ जनेवाँ जुन ठिक्के पर मड बठाइ जाइटिहिन् । आब ओहे लग्ले मड नबैठैलेसे जुन मड बनैना सक्कु सामान बिगरजिना हुइलिन् । टे उ जनेवाँ जुक्ति लगैलिन्, बैठके हुइना ठाउँमे मड बनैना ओ बैठकमे फेंन भाग लेना । ओहे बेलासे उ गाउँक् नाउँ मदहा परल हुँ ।

गालेम् बरा भारि घेघर रहल एकठो बुर्हुवा रहिंट डुकानेम् । उ घरिघरि अपन घेघर गम्छाले नुक्वाइ खोजिंट मने नै नुकटिहिन् । उ बुर्हुवा डुकनडरुवैसे कैलालीक् भजनीमे भगवान निक्रल बाट बटवाइ लग्लाँ । डुकनडरुवा फेंन ओहे ६÷७ महिनासे भगवानके रुपमे पुज्टि आइल थारु लवन्डक् डर्सन कैके आइल रहिंट । डुकानम् माखुर लेहे आइल एकठो ठँरिया लवन्डा फेंन काल्ह अपन टोलि बस रिजर्व कैके ओहे भगवान हेरे जाइटि कना बात बट्वाइल । डुकनडरुवा कहलाँ– ‘मै टे नैडेख्नु मने ढेउर जहन्के मुहेसे सुन्ले रहुँ, उ भगन्वँक् घर आँजरपाँजर रहल रुख्वक् सक्कु पट्टामे सिउ पार्वटि बिल्गठैं हुँ ।’ महिन जुन उ भगन्वँक् बाट सुन्नासे फेंन बट्कुहि सुन्ना रहे । डुकनडरुवा जनैलाँ– ‘जौन डगर अइलि ओहे डगर जाइ, पहिला मोडमे लावा कुट्टि बनल बा, उहाँ एकठो साढु बैठ्ठा । उहाँ हजुरन्के इच्छा पुरा कैडिहिं ।’

पानि बर्सलक् मारे डाइँल गोहुँ ठँटियाके आइल साढु जि भिजल गिडारहस् गुच्र्याके बैठल रहिंट ।

चिरोरि करट–करट बरा बेर रहिके उहाँ बट्कुहि सुनाइ भिर्ला । मने उहाँ सुदामा ओ कृष्ण मिट रलक् बट्कुहि ओ डोसुर अकबर ओ वीरबलके खिचरिक् बट्कुहि सुनैलाँ, जौन कि मै ढेउर पत्रपत्रिकामे पहिलेहें पह्र सेकल, सुनसेकल बट्कुहि रहे । मने टबु फेंन मै मजासे सुन्नु ।

संलग्वा भैया गाउँक् एकठो आँढर ठँरिया लवन्डक् ठे फेंन बट्कुहिक् बखारि बटिन कना जनैलाँ टे हमार साइकिलिक् हेन्डिल ओहोंरे घुमल । २३ बरसके उ लवन्डा २ कच्छामे पर्हेबेर आँखि पाकके बिगरगैलिन् टे आँढर होगैल रहिंट । ओट्ठेंसे डुखे डुख खन्टि आइल उ लवन्डक् नाउँ भर सुखराम चौधरी रहिन् । उ लवन्डा एकजाने संघरियक्संगे रेडियो गुर्बाबामे हर अठ्वार बुढके रोज साँझके थारु भासम् फुलरिया कार्यक्रम चलाइँट । ओहे कार्यक्रममे उ बट्कुहि सुनाइँट । उ कहलाँ, अभिनसम छुटिमे बाबक् सुनाइल बट्कुहि समझके सुनैठुँ । आब टे बाबा बट्कुहि बट्वा ना कहे बेर फेंन लाज लागठ ।

हम्रे बट्कुहि सुनइना कलि टे उ टे बरा बेर बठिनियाँ लजाइहस् लजैलाँ । ‘सरहुँक्रे डुरसे आइल बटाँ, बट्वा डे ना टे एक ओकठो बट्कुहि’, सुखरामके बाबा रतानु कलिन । टबजाके उ बाल मनोविग्यान सम्बन्ढि एकठो लम्मा बट्कुहि सुनैलाँ । हुँकहार बट्कुहि ओनाइट ओनाइट अन्ढार हुइ लागल रहे । वहाँसे हम्रे राट बैठ्ना घरेओर लग्लि । कौनौ बट्कुहि बटुइया मनैन्के घर राट बैठ्ना साइट जुराइ भर नैसेक्गैल, नैटे ढेउरे बट्कुहि संकलन करे सेकजैना रहे । उहिसे पाछे बर्दियक् ढेउर गाउँमे अठ्वार भर चक्कर लगाइटसम फेंन जौवा थारु, सुखराम चौधरी जैसिन बट्कुहि बट्उइया मनैं फेला पारे नै सेकगैल । बट्कुहि खोज्ना काम आउर गहिंर हुइना रहे मने द्वन्द्वपीडित समितिके अनिस्चिटकालिन बर्दिया बन्डके घोसना हुइल ओरसे उ याट्राहे ओट्ठेहें रोके परल ।

घुमे बेर मै खोब सोंच्नु । बट्कुहि संकलन करेबेर सुनल भोगल प्रसंगहे अच्छरमे कैड करे सेक्गैलेसे यि फेंन कौनो डिन बट्कुहिहस् महट्व बोके सेक्ना हुइट कि । इहे सोचले यि लेख जल्मल ।

जनाअवजको टिप्पणीहरू