एकल तथा द्वन्द्वपीडित महिला आर्थिक अभावसे गुज्रटी

लक्ष्मी चौधरी
हसुलिया, ११ जेठ । भीमलादेवी सिंहके गोस्या वेपत्ता हुइलक २० बरष होगिलिन, ना लासके पत्ता हो ना सासके ।
कैलाली जिल्ला कैलारी गाउँपालिका वडा नम्बर ६ बनकट्टा निवासी विष्णुबहादुर सिंह २०६० साल बैशाख महिनामे ज्याला मजदुरीके लाग धनगढी गैल रहिट । उहाँ उहे वेपत्ता हुइलै ।
‘सशस्त्र द्वन्द्व खोबसे चर्कल रहे,’ भीमला कहली, ‘ज्याला मजदुरी करे धनगढी जाइटु कहिके गोसिया निकरलै । धनगढी गैलपाछे दुई महिनासम सम्पर्कमे रहिट । उ बेला घरघर, हाठहाठेक सहजे फोनके व्यवस्था नइरहे । गोसिया कबुकबु नाटपाटन घर जाइठ कहिके पत्ता पाउ ।’
पहिले गाडीके ड्राइभर रहिट, लाइसेन्स हेराइलपाछे गारी चलाई छोरलै भीमला कहली । घर बैठके गुजारा नइचललपाछे कुछ करे परल कहिके काममे खोजीमे धनगढीओर लग्लै । धनगढी गैैलपाछे कबु लेबर, कबु रिक्सा चलैना काम करठै कहिके पत्ता पाउ उहाँ कहली ।
गोसियाके बैठना ठेगान नइरहे । कबु कहाँ, कबु कहाँ बैठना ठेगान नइरहे । लैहर घर धनगढी ओर रहल ओरसे ओइन मार्फत खबर लिउ । एक दिन टे रिक्सा चलैटी नातापाटन घर पुगल पत्ता पैनु ।

उहाँ कहली, ‘उ बेला छुटकी छावा दुई बरसके रहे । बरका छावा चार बरसके रहे । दुई ठो छाईफे रहिट । गोसिया बेपत्ता हुइलपाछे लर्क पहै्रना, हुर्कैना बहुट कर्रा हुइल । ज्याला मजदुरी करके, लैहर घरके सहयोग मागके यहाँसम पुग्नु । द्वन्द्वकालमे गोसिया बेपत्ता हुइल मने कहुसे कुछफे राहत नइपाइल उहाँ गुनासो करली ।
गोसिया वेपत्ता हुइलपाछे स्थानीय शान्ति समिति धनगढी, जिल्ला प्रशासन कार्यालय धनगढी खोबसे गैनु । मने राहत कुछफे नइपैनु भीमला कहली ।
नाता प्रमाणित नइरहे । काठमाडौंसे मनै अइलैं, साक्षीके लाग गाउँघरसे मनैं जुटाके नाता प्रमाणित हुइलेसेफे राहात नइमिलल उहाँ कहली ।
गोसिया वेपत्ता हुइलपाछे सदा दिन आर्थिक अभावके जीवन जिए परल,’ उहाँ कहली, ‘कमैना मनै कोई नइरहिट, ससुरुवा ससुइयाहे बुढाइल रहिट । लर्का छोटछोट रहिट । जग्गा जमिनफे प्रयाप्त नइरहल कारण हातमुख जोरना समस्या रहे । लर्कनहे मजा शिक्षाफे डेहे नइसेक्गिल ।’
आयमूलक, सीपमूलक तालिम ओ व्यवसायके लाग कुछ सहयोग हुइलेसे जीवन उकस्ना सहजुल हुइना उहाँ कहठी ।
भीमला जस्टे वडा नम्बर ६ के सविता चौधरीफे द्वन्द्वकालमे गोसिया गुमाइलपाछे आर्थिक अभावमे जीवन जिए परल पीडा सुनैठी । उहाँ कहली, द्वन्द्वपीडितके लाग टमान कार्यक्रम आइल सुनमिलठ मने हम्रे वन्चित हुइल बटी ।’ सीपमूलक, आयमूलक तालिम पैलैले कुछ व्यवसाय संचालन करे सेक्ना सविता बटैठी ।
वडा नम्बर ६ बनकट्टाके रमेशी चौधरी द्वन्द्वपीडित तथा एकल महिलाहुकनहे क्षमता अनुसार रोजगारीके व्यवस्था हुइलेसे जीवन उकास्ना सहजुल हुइना बटैठी ।

कैलारी गाउँपालिका वडा नम्बर ६ के वडा अध्यक्ष प्रेमबहादुर चौधरी द्वन्द्व प्रभावित तथा एकल महिलाहुकनके दुःख विसैना चौतारीके लाग सामुदायिक भवन बनागिल बटैलै । उहाँ कहलै, ‘वडा नम्बर ६ मे द्वन्द्व प्रभावित तथा एकल महिलाहुकनके लाग सामुदयिक भवन बनागिल बा । वडामे सितल एकल महिला कृषक समूहफे गठन हुइल बा । ओइने प्रत्येक महिना बैठक बैठके योजना बनैना बचत जमा कैना करल बटै ।’
वडा कार्यालयसे द्वन्द्व प्रभावित तथा एकल महिलाहुकनके लाग छेगरी पालन, लगायत टमान मेरिक सीपमूलक तालिम डेहुवाइल उहाँ बटैलै ।
मानव अधिकारका लागि महिला एकल महिला समूह सुदूरपश्चिम प्रदेश अन्तर्गत शान्ति परियोजनाके परियोजना संयोजक वेद अवस्थी वडा नम्बर ६ वनकट्टामे शान्ति संग्राहलय स्थापनाके योजना रहल बटैली ।
उहाँ कहली, ‘द्वन्द्व प्रभावित तथा एकल महिलाहुकनके लाग सामुदयिक भवन बनागिल बा । यहाँ संग्राहलय संगे मेडिटेशन कक्ष, फुलबगैचा, पानीके फोहरालगायत द्वन्द्वकालमे ज्यान गुमुइयाके स्मारक बनैनाफे योजना रहल उहाँ बटैली ।